Το Μάτι και τα Τέμπη –το τι συνέβη, τι ακολούθησε– επιδεινώνουν την έλλειψη εμπιστοσύνης που φωλιάζει μέσα μας και καθορίζει το πώς βλέπουμε τον κόσμο και πώς κινούμαστε. Το κράτος μάς εξαπατά κατ’ εξακολούθηση. Μας δίνει την εντύπωση ότι κάτι έχει μάθει από προηγούμενα λάθη, μόνο για να αποδειχθεί πάλι ότι και η νεότερη τραγωδία μπορούσε να είχε αποφευχθεί, η αντιμετώπισή της είναι ελλιπέστατη αν όχι εγκληματική, ότι και τώρα η πολιτεία μας δεν γνωρίζει πώς να εξελιχθεί ώστε να δικαιούται την εμπιστοσύνη των πολιτών. Μας διακατέχει βαθιά ανασφάλεια, γνωρίζοντας ότι το κακό δεν αποτρέπεται, οι υπεύθυνοι δεν λογοδοτούν, τα θύματα αφήνονται στη μοίρα τους, ότι αυτά όλα επαναλαμβάνονται.
Το πώς συνεχίζουμε να διαμορφώνουμε συμπεριφορές και διαδικασίες που «συντηρούν» τη φονική ανεπάρκεια του συλλογικού μας εαυτού απαιτεί ουσιαστική, ειλικρινή και μακρόχρονη δημόσια συζήτηση, όχι τους συνήθεις άγονους πολιτικούς διαπληκτισμούς, ούτε αποφθέγματα. Τι έλεγαν σοφοί πρόγονοι το γνωρίζουμε – όπως και ότι οι πολιτικοί μας επιχειρούν μονίμως να μεταθέσουν τις ευθύνες στους αντιπάλους τους. Το ερώτημα είναι, ως κοινωνία, τι μπορούμε να κάνουμε για να προστατεύσουμε εαυτούς; Ως άτομα, γνωρίζουμε ότι η ισχυρότερη άμυνά μας είναι οι προσωπικές επαφές (οικογενειακές, πολιτικές, τοπικιστικές) – το «μέσο», το «βύσμα». Γνωρίζουμε, επίσης, ότι παρότι αυτή η ανισότητα είναι η βάση της κακοδαιμονίας μας, αδυνατούμε να τη διορθώσουμε: εάν απεμπολήσουμε εμείς το πλεονέκτημα εναντίον των συμπολιτών μας, το αποκτούν εκείνοι, εις βάρος μας. Ετσι, μας «ενώνει» η κοινή αντίληψη της ανισότητας, στην οποία βασίζεται η αδικία. Και όμως, συνεχίζουμε να έχουμε προσδοκίες ότι, με τα χρόνια, χτίζουμε μια πιο δίκαιη κοινωνία – χωρίς να επιβεβαιώνουμε ότι το έδαφος είναι στέρεο.
Ο μεγάλος συγγραφέας Πολ Οστερ, ο οποίος πέθανε προχθές, διατύπωσε αυτή την τραγική αντίληψη με αριστοτεχνική λιτότητα. Στα 14 του, βρισκόταν ακριβώς δίπλα σε ένα αγόρι όταν το χτύπησε κεραυνός, σκοτώνοντάς το. «Μέχρι τότε νόμιζα ότι περπατούσα σε στέρεο έδαφος. Δεν υπάρχει κάτι τέτοιο. Οτιδήποτε μπορεί να συμβεί στον οποιονδήποτε κάθε στιγμή, έτσι απλά», είχε πει σε συνέντευξη στην «Κ». Αυτό δίδασκαν και οι αρχαίοι. Εμείς, όμως, αντιμετωπίζουμε και την «τύχη», και τους «θεούς», και τις αδιόρθωτες αδυναμίες μας.
