Ακριβή στοιχεία για τον αριθμό των αποδήμων, ατόμων με ελληνική (ή διπλή) υπηκοότητα και μόνιμη κατοικία στο εξωτερικό (όχι ομογενών), δεν υπάρχουν. Ανέρχονται σε περίπου 670.000. Μόνο μετά το 2010 μετανάστευσαν περίπου 400.000, κυρίως προς τη Γερμανία (160.000). Είναι άτομα υψηλού μορφωτικού επιπέδου, σε μεγάλο ποσοστό (67%) με πτυχία τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Είναι αξιοσημείωτο, αλλά όχι αξιοπερίεργο, ότι μόλις περίπου 50.000 απόδημοι καταγράφτηκαν στη σχετική πλατφόρμα, μόνον 9.578 στη Γερμανία. Κι αυτό παρά το πάγιο αίτημα των αποδήμων για συμμετοχή στις εθνικές εκλογές, που πρόσφατα ικανοποιήθηκε με την καθιέρωση της επιστολικής ψήφου.
Πολλοί απόδημοι σε χώρες της Ε.Ε. προτιμούν να κάνουν χρήση του δικαιώματος ψήφου για τους ευρωβουλευτές της χώρας φιλοξενίας. Θα τους αδικήσει κανείς, αν δεν τους αφορούν οι αγωνίες των ελληνικών κομμάτων – αν ο Μητσοτάκης θα περάσει το 33%, ο Κασσελάκης θα επιβιώσει ως αρχηγός κόμματος, το ΠΑΣΟΚ θα πανηγυρίσει για κάποιο καλύτερο αποτέλεσμα και η Νέα Αριστερά θα έχει μέλλον; Θα τους αδικήσει κανείς που δυσκολεύονται να βρουν στα ελληνικά ψηφοδέλτια υποψηφίους που μπορούν να προσφέρουν κάτι ουσιαστικό στην Ευρωβουλή; Ενώ οι χώρες της Ε.Ε. είναι από κοινού αντιμέτωπες με καυτά προβλήματα –την άμυνα, την κλιματική αλλαγή, το περιβάλλον, την εξαθλίωση στην Αφρική και την Ασία που τροφοδοτούν τη μετανάστευση–, αρνούνται να τα επιλύσουν από κοινού. Πιστεύει κανείς ότι τα κόμματα επέλεξαν υποψηφίους με κριτήριο τη συμβολή τους σε αυτά τα ζητήματα;
Η μη εγγραφή αποδήμων στην πλατφόρμα για την επιστολική ψήφο δεν θα πρέπει να παρερμηνευθεί ως αδιαφορία για την Ελλάδα ή την Ευρώπη. Είναι αδιαφορία για τη μεταφορά των ελληνικών πολιτικών διενέξεων στην Ευρωβουλή και αντανακλά μια γενικευμένη δυσπιστία απέναντι στο πολιτικό σκηνικό. Στις πρόσφατες δημοσκοπήσεις ο «Κανένας» συναγωνίζεται σε δημοτικότητα τον πρωθυπουργό και η πολιτική, η αναποτελεσματικότητά της, οι διαπλοκές της και η τοξικότητά της περιγράφονται με όρους που παραπέμπουν στο αίσθημα της αηδίας («σιχάθηκα», «βρωμιά»). Η αηδία είναι μηχανισμός επιβίωσης που προστατεύει τον άνθρωπο από παθογόνους παράγοντες· ας μην περιμένουμε από πολίτες, ένδημους και απόδημους, ότι θα αγκαλιάσουν αυτό που σιχάθηκαν.
Αλλά ανεξάρτητα από τους λόγους που στη συγκεκριμένη συγκυρία οδήγησαν στο μικρό ενδιαφέρον των αποδήμων για την επιστολική ψήφο, θα πρέπει να επανεξετασθούν τα ισχύοντα για τη συμμετοχή τους και στις εθνικές εκλογές. Πρώτον, ο αριθμός των εδρών που αναλογεί στους αποδήμους προσδιορίστηκε αυθαίρετα, καταστρατηγώντας την αρχή της ισότητας της ψήφου. Στις τελευταίες βουλευτικές εκλογές στους 23.000 εγγεγραμμένους αποδήμους αναλογούσε ίσος αριθμός εδρών με τον νομό Αργολίδας που έχει τετραπλάσιο αριθμό εγγεγραμμένων εκλογέων (95.000). Δεύτερον, είναι αφελές να πιστεύει κανείς ότι οι απόδημοι θα ενδιαφερθούν να ψηφίσουν για τρεις βουλευτές που εκπροσωπούν μια εξωπραγματική εκλογική περιφέρεια εξωτερικού. Ο Κρητικός ή ο Μυτιληνιός που ζουν στο Μόναχο, το Λονδίνο ή το Παρίσι και ανανεώνουν το ελληνικό τους διαβατήριο ενδιαφέρονται να ψηφίσουν στις εθνικές εκλογές, επειδή ταυτίζονται με την περιφέρεια της καταγωγής τους. Το ενδιαφέρον των αποδήμων για τις εκλογές και οι δεσμοί τους με το μέρος που γεννήθηκαν ενδυναμώνονται από ένα συγκεκριμένο κίνητρο· την ανάπτυξη του τόπου τους. Γι’ αυτό πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να ψηφίζουν τους βουλευτές «τους».
Σύμφωνα με μελέτη του Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας για την πρόσφατη μετανάστευση («Καθημερινή», 5.2.23), οι νέοι απόδημοι –στους οποίους θα πρέπει να δώσουμε τη μεγαλύτερη προσοχή, γιατί είναι το μέλλον– στη μεγάλη τους πλειοψηφία δεν θα επιστρέψουν άμεσα στην Ελλάδα (67%), θέλουν όμως να συμβάλουν στη στήριξή της στο εξωτερικό (54%). Αυτό το ενδιαφέρον είναι αξιοποιήσιμο. Η συμμετοχή στις εκλογές δεν είναι ούτε ο μόνος ούτε ο ουσιαστικότερος τρόπος συμμετοχής των αποδήμων στα ελληνικά πράγματα. Η στήριξη και διεύρυνση των δεσμών τους με την πατρίδα περνάει κυρίως μέσα από την έρευνα και την επιχειρηματικότητα.
Οι παραπάνω απόψεις είναι προσωπικές και συζητήσιμες. Αλλά η ΑΜΚΕ «Κόμβος-Δίκτυα του Παγκόσμιου Ελληνισμού» πήρε και θα συνεχίσει να παίρνει πρωτοβουλίες για τον δημόσιο διάλογο και στην Ελλάδα και στο εξωτερικό για την ανάπτυξη στρατηγικής για τους αποδήμους, για τη δημιουργία φορέα έρευνας του παγκόσμιου ελληνισμού και για την ενίσχυση της συμμετοχής των αποδήμων στα ελληνικά πράγματα.
Ο κ. Αγγελος Χανιώτης είναι πρόεδρος του Δ.Σ. της ΑΜΚΕ «Κόμβος-Δίκτυα του Παγκόσμιου Ελληνισμού», καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας, στο Ινστιτούτο Προηγμένων Μελετών του Πρίνστον.
