Τι κρίμα, λένε. Eχουμε ευρωεκλογές. Αλλά δεν συζητάμε για την Ευρώπη. Τι να σημαίνει άραγε αυτή η σιωπή; Αγνοια; Αδιαφορία; Ή μήπως αυτό που μοιάζει σαν απόσταση από τα ευρωπαϊκά είναι απλώς έκφανση της ντόπιας εκλογικής κόπωσης – της πολιτικής ανίας που λογικά αισθάνεται όποιος καλείται να προσέλθει στην τέταρτη, μέσα στους τελευταίους δώδεκα μήνες, κάλπη;
Η Ευρώπη δεν είναι μια έννοια μόνο στον χώρο. Εκτείνεται και στον χρόνο. Η Ευρώπη της πρώτης μεταπολιτευτικής γενιάς ήταν, για λόγους αντικειμενικούς, μια αλλότρια «ήπειρος» – μια ιδέα πιο μακρινή απ’ ό,τι ήταν για τις επόμενες. Οχι μόνο γιατί η Ελλάδα μόλις είχε αρχίσει να μετέχει στα άγουρα τότε ευρωπαϊκά θέσμια· ούτε γιατί η συμμετοχή της εκείνη ήταν πολιτικά αμφίθυμη. Η Ευρώπη ήταν δυσπρόσιτη και κυριολεκτικά, αφού η γενιά εκείνη δεν είχε την ευχέρεια να την ταξιδέψει και να τη ζήσει. Αντιθέτως, όσοι γεννήθηκαν από το ’80 και μετά, στην πλειονότητά τους, δεν χρειάστηκε να φανταστούν μια Ευρώπη, γιατί ήταν μέρος του βιώματός τους. Πολλοί σπούδασαν στα πανεπιστήμιά της, εργάστηκαν έστω και για λίγο στις πόλεις της ή τουλάχιστον μπορούσαν πιο εύκολα να τις επισκέπτονται.
Σήμερα, που την κουλτούρα πια διαμορφώνει το υπερτοπικό βίωμα, οι κάτω των 30 δεν χρειάζεται καν να μπουν στο αεροπλάνο. Μετέχουν της κοινής κουλτούρας από την οθόνη στην παλάμη τους.
Η Ευρώπη δεν είναι πια ένα «αλλού», μια ιδέα εξίσου ευάλωτη στη δαιμονοποίηση και στην εξιδανίκευση. Ακόμη και για τους παλαιότερους, που βρέθηκαν να την αμφισβητούν στη δεκαετία της χρεοκοπίας, το τραύμα έχει επουλωθεί. Φαίνεται να έχει κατασταλάξει –αν και όχι ομοιόμορφα– η κοινή πεποίθηση ότι έξω από την υπερεθνική κοινότητα, η Ελλάδα θα είχε ζήσει ακόμη δεινότερα τη χρεοκοπική πτώση.
Δεν είναι όμως μόνο η σχέση μας με την κοινότητα που βρίσκεται σε διαρκή διαπραγμάτευση. Η Ευρώπη βρίσκεται και σε εσωτερική διακινδύνευση, με το εκκρεμές των αξιών της σε κίνηση, σε τέτοιο βαθμό που δικαιολογείται το οξύμωρο: Ακόμη και τα αντιευρωπαϊκά ρεύματα που φαίνονται προϊόντα εγχώριου ψεκασμού –ακόμη κι αυτοί που σηκώνουν εδώ λάβαρα γηγενών μύθων– είναι «ευρωπαϊκά», με την έννοια ότι αντιστοιχίζονται με ομόλογες τάσεις εθνικής περιχαράκωσης και πολιτισμικής ανασφάλειας που διατρέχουν και την υπόλοιπη ήπειρο. Είναι, άραγε, πιο «ευρωπαϊκή» η προεκλογική συζήτηση στη Γαλλία ή στην Ιταλία απ’ ό,τι είναι στην Ελλάδα; Δεν είναι «ευρωπαϊκή» η αγωνία για τα σύνορα και τη μετανάστευση, για το δημογραφικό και τον υποτιθέμενο κίνδυνο της πολιτισμικής αλλοίωσης, για τον πληθωρισμό και το κόστος της πράσινης μετάβασης;
Υπάρχει και κάτι υγιές στη σιωπή για τα ευρωπαϊκά. Οποτε η Ευρώπη κυριαρχούσε στον εσωτερικό πολιτικό ανταγωνισμό, δεν ήταν για καλό. Το γεγονός ότι τώρα δεν την πολυσυζητάμε δείχνει ότι τη εκλαμβάνουμε πια ως αυτονόητη –και ανεπαίσθητη– πραγματικότητα. Δεν τρωγόμαστε μαζί της. Την κατοικούμε. Χωρίς στρες. Χωρίς δράμα.
Σύνδρομα
Στην ιστορία των Βαλκανίων οι πολιτικοί εμφανίζονται σαν μια παρέλαση μυρμηγκιών που παθαίνουν ελεφαντίαση.
Νηπιαγωγείο
Αργά ή γρήγορα, τα Σκόπια θα συνετιστούν από τις διεθνείς αντιδράσεις. Ετσι λέει ο κοινός τόπος. Ποιες όμως θα είναι οι εσωτερικές αντιδράσεις αν, ένα πρωί Σαββάτου, οι ταξιδιώτες στον συνοριακό σταθμό των Ευζώνων ανακαλύψουν ότι δεν μπορούν να περάσουν τα σύνορα επειδή η Ελλάδα δεν αναγνωρίζει τα διαβατήριά τους; Είναι έτοιμοι να θυσιάσουν την ελευθερία της κίνησής τους και τη σχέση τους με τη ζωή στον Νότο; Είναι έτοιμοι να παραιτηθούν από την αξίωση να διεκδικήσουν και οι ίδιοι ένα ευρωπαϊκό μέλλον; Για τι; Για μια περικεφαλαία αδειανή; Οι Πρέσπες δεν είναι ένα χαρτί. Είναι μια ήδη διαμορφωμένη πραγματικότητα, από το ξήλωμα της οποίας θα ζημιωθεί πρώτος και δυσανάλογα ο ελάσσων εταίρος. Μια ανάλογη πραγματικότητα πυκνών δεσμών έχει διαμορφωθεί και στις ελληνοαλβανικές σχέσεις. Τα υπόλοιπα, που εμφανίζονται ως απειλές, είναι θόρυβος. Είναι νηπιακά ξεσπάσματα –εκπυρσοκροτήσεις του βαλκανικού Ασυνειδήτου– στα οποία η Αθήνα νομιμοποιείται να ρίχνει βλέμματα μητρικής συγκατάβασης. Τα νήπια ενίοτε χτυπιούνται και ουρλιάζουν. Αλλά δεν αυτοκτονούν.
