Ο τίτλος «Η βαλκανική μου Οδύσσεια» ανήκει στο βιωματικό βιβλίο του πρώην υπουργού Εξωτερικών της Μεγάλης Βρετανίας Ντέιβιντ Οουεν, ο οποίος μαζί με τον γνωστό μας από τις συνομιλίες για το Μακεδονικό, Αμερικανό πρώην υπουργό Εξωτερικών, Σάιρους Βανς ηγήθηκαν το 1992 της, υπό τον γενικό γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών, προσπάθειας αντιμετώπισης των συγκρούσεων στην πρώην Γιουγκοσλαβία. Πριν από 30 χρόνια, τέτοιες μέρες, με προτροπή και απόφαση του Κάρολου Παπούλια, είχα την τύχη να υπηρετήσω διαρκούντος του πολέμου σε Κροατία, Βοσνία, Βουλγαρία και στην (τότε) π.Γ.Δ.Μ. ως στέλεχος της Ευρωπαϊκής Αποστολής Παρατηρητών (ECMM).
Είμαστε αυτόπτες μάρτυρες σφαγών αμάχων, γενοκτονίας, πυρπόλησης εκκλησιών, ομαδικών τάφων, καταστροφής πόλεων (Βούκοβαρ). Οι εκθέσεις και οι μαρτυρίες μας αργότερα εξετάσθηκαν στο Διεθνές Δικαστήριο εγκλημάτων πολέμου στην πρώην Γιουγκοσλαβία (ICTY). Για να περάσεις τότε από το κροατοκρατούμενο Οσιγιεκ στα υπό γιουγκοσλαβικό έλεγχο εδάφη έπρεπε να περάσεις από τριπλό έλεγχο. Πρώτος έλεγχος από τον κροατικό (ΗVO) στρατό. Μετά οι κυανόκρανοι των Ηνωμένων Εθνών (UNPROFOR) από Περού και Αργεντινή, αν θυμάμαι σωστά. Μερικά χιλιόμετρα ανατολικά ακολουθούσε ο έλεγχος από τον τακτικό γιουγκοσλαβικό (JNA) στρατό και την πολιτοφυλακή του Αρκάν.
Κοιτάζω μια φωτογραφία του κατεστραμμένου πύργου (δεξαμενής) υδροδότησης του Βούκοβαρ. Εχω ως «αναμνηστικά», τα οποία χρησιμοποιώ συνήθως στις ομιλίες μου για τα Βαλκάνια, δύο μαύρα ξύλα από μια καμένη ρωμαιοκαθολική εκκλησία και μια ορθόδοξη εκκλησία. Μη ρωτήσετε ποια κάηκε πρώτη. Σημασία δεν έχει σήμερα, όπως δεν είχε και τότε.
Με εξαίρεση κάποιες επιγραφές και τα ομοιόμορφα μνήματα στα ειδικά πολεμικά νεκροταφεία, τίποτα δεν θυμίζει σήμερα στον ανυποψίαστο ταξιδιώτη της πανέμορφης ανατολικής Σλαβονίας τις ωμότητες του πολέμου. Η πλέον τραγική υπόμνηση παραμένει η γενοκτονία στη Σρεμπρένιτσα. Ας μην τη θυμόμαστε μόνο στις 11 Ιουλίου. Εκτός από την πρόσφατη απόφαση της Γενικής Συνέλευσης, καλό θα ήταν φέτος ειδικά η Ευρωπαϊκή Ενωση να απολογηθεί για την αδυναμία της να προλάβει τη γενοκτονία αυτή στην Ευρώπη. Να ζητήσει δημόσια συγγνώμη. Η Ελλάδα θα είχε κάθε λόγο να πρωτοστατήσει.
Αναμνηστικά –κάλυκες όπλων διαφορετικού διαμετρήματος– διατηρώ και περισσότερες αναμνήσεις έχω από το Κόσοβο, τη Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας και βέβαια την Αλβανία.
Ενώ δεν έχουν επουλωθεί οι πληγές του πολέμου, των εγκλημάτων και των εκατομμυρίων προσφύγων της τελευταίας τριακονταετίας, εμφανίζονται πάλι έντονα σημάδια ρεβανσισμού και αναθεωρητισμού. Αν δεν πυροδοτούνται, τότε στην καλύτερη περίπτωση υπηρετούν –όπως η απειλή απόσχισης της Ρεπούμπλικα Σέρμπσκα– τον επεκτατικό αναθεωρητισμό του Κρεμλίνου. Δεν περιορίζεται στη Γεωργία και την Ουκρανία. Αποτελεί σήμερα τη μεγαλύτερη απειλή ασφάλειας στην Ευρώπη.
Δύο αιματηροί πόλεμοι με χιλιάδες θύματα αμάχους είναι κοντά στη γειτονιά μας. Αν αρχίσει νέα επαναχάραξη συνόρων βορείως της Ελλάδας, ουδείς γνωρίζει πού, με πόσο αίμα και πώς θα σταματήσει.
Οι δυτικοευρωπαϊκές καγκελαρίες ανησυχούν. Προετοιμάζονται αθόρυβα συστήνοντας –όπως το Βερολίνο– ειδικές «ομάδες διαχείρισης κατάστασης» για τις επιπτώσεις στην Ευρώπη μιας μεταβολής ενοίκου του Λευκού Οίκου μετά την 5η Νοεμβρίου. Η επιστροφή Τραμπ προβληματίζει. Στη βαλκανική μας γειτονιά, τυχόν επιστροφή, με αναβαθμισμένο μάλιστα ρόλο, του κ. Ρίτσαρντ Γρενέλ, πρεσβευτή του προέδρου Τραμπ στο Βερολίνο, προσωπικού του απεσταλμένου μεταξύ Σερβίας και Κοσόβου και ταυτόχρονα επικεφαλής της National Intelligence, τροφοδοτεί με ελπίδες το Βελιγράδι. Η αλλαγή συνόρων και η ανταλλαγή εδαφών και πληθυσμών με το Κόσοβο ήταν το ανεκπλήρωτο σχέδιο που επίμονα προωθούσε τότε ο Λευκός Οίκος.
Λάθος η ανάλυσή μας να επηρεάζεται από το συναίσθημα ή μονόπλευρες «φιλίες». Δύο αιματηροί και σκληροί πόλεμοι με χιλιάδες θύματα αμάχους είναι κοντά στη γειτονιά μας. Αν αρχίσει νέα επαναχάραξη των συνόρων βορείως της Ελλάδας, ουδείς γνωρίζει πού, με πόσο αίμα και πώς θα σταματήσει. Θα περιλάβει σίγουρα και τη Βοσνία και Ερζεγοβίνη. Ποιος ή ποιοι ακολουθούν μετά; Θυμίζω ότι το σχέδιο αλλαγής συνόρων προώθησαν ανοικτά –καθένας για δικούς του λόγους– η κυρία Φεντερίκα Μογκερίνι, ο πρόεδρος της Σερβίας Αλεξάνταρ Βούτσιτς και ο (τότε) πρόεδρος του Κοσόβου Χασίμ Θάτσι. Κάθε άλλο παρά έκπληξη προκαλεί η υποστήριξή του και από τον πρωθυπουργό της Αλβανίας Εντι Ράμα. Αντίθετοι ήσαν ο σημερινός πρωθυπουργός του Κοσόβου Αλμπιν Κούρτι και η Αγκελα Μέρκελ.
Μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία η συζήτηση για αναθεώρηση συνόρων, καθώς και η παραβίαση ή αναθεώρηση διμερών ή πολυμερών συμφωνιών και συνθηκών που αφορούν και τα σύνορα ενισχύουν συνειδητά πλέον τα ανατρεπτικά του ευρωπαϊκού εδαφικού status quo σχέδια του προέδρου Πούτιν. Η Τουρκία εκδηλώθηκε ως ο πρόδρομος του αναθεωρητισμού στην ευρύτερη περιοχή. Στα Τίρανα ο αλβανικός εθνικισμός εργαλειοποιείται από τον Εντι Ράμα. Η Σερβία επίσης δεν είναι η μόνη χώρα στα Βαλκάνια που θεωρεί ότι η ιστορία και οι συμφωνίες τις οποίες συνομολόγησε ή της επιβλήθηκαν στο παρελθόν την αδίκησαν. Στη γραμμή του αναθεωρητισμού φαίνεται να επιστρέφει σήμερα και η Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας. Μόνο έτσι μπορώ να ερμηνεύσω τις θέσεις της νεοεκλεγείσας προέδρου της. Θα την ακολουθήσει η νέα κυβέρνηση συνασπισμού VMRO – Αλβανών;
Εκτός από τη γραπτή ενεργοποίηση των προβλεπομένων στο άρθρο 19 της συμφωνίας των Πρεσπών ενεργειών, η ελληνική κυβέρνηση δικαιούται να προβάλει σε εταίρους και συμμάχους, σε Ουάσιγκτον και Βρυξέλλες, τον επικίνδυνο αναθεωρητισμό στα Βαλκάνια. Τον ενισχύει, αν δεν τον υποθάλπει εμφανώς, κυρίως δε αφανώς, η ρωσική διπλωματία και πολιτική. Στο παρελθόν η Ελλάδα, άδικα μάλλον, κατηγορήθηκε ότι είδε το δέντρο στα Σκόπια αγνοώντας το δάσος. Τώρα ξεκινάμε από το δάσος.
Ο κ. Αλέξανδρος Π. Μαλλιάς διετέλεσε πρέσβης της Ελλάδας σε Τίρανα, Σκόπια και Ουάσιγκτον.
