Ο θάνατος του προέδρου Εμπραχίμ Ραϊσί γεννάει πολλά ερωτήματα για το πώς θα εξελιχθεί η διαμάχη μεταξύ του σκληρού πυρήνα του θεοκρατικού καθεστώτος και των μεταρρυθμιστών του Ιράν. Το αποτέλεσμα θα κρίνει και την εξωτερική πολιτική της χώρας. Οι μεταβλητές είναι τόσο πολλές και τόσο μεγάλη η εμπλοκή της Τεχεράνης στις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή, που η όποια πρόβλεψη είναι παρακινδυνευμένη. Μπορούμε μόνο να χαρτογραφήσουμε την κατάσταση και να θέσουμε ερωτήματα.
Ο Ραϊσί, ο υπουργός Εξωτερικών Χοσεΐν Αμιραμπντολαχιάν και άλλα μέλη της συνοδείας του σκοτώθηκαν την Κυριακή, όταν το προεδρικό ελικόπτερο συνετρίβη σε ορεινή περιοχή μέσα σε κακοκαιρία. Χθες, ο ανώτατος ηγέτης αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ ανακοίνωσε ότι ο πρώτος αντιπρόεδρος, Μοχάμαντ Μοχμπέρ, αντικαθιστά τον Ραϊσί. Σύμφωνα με το σύνταγμα, προεδρικές εκλογές πρέπει να διεξαχθούν εντός 50 ημερών. Δεν γνωρίζουμε τα αίτια της συντριβής του παλιού (αμερικανικής κατασκευής) ελικοπτέρου. Αξιωματούχοι του Ισραήλ, πάντως, δήλωσαν ότι η χώρα τους δεν είχε καμία συμμετοχή. Αυτά είναι τα γεγονότα.
Η επιρροή της Τεχεράνης μέσω «θυγατρικών» στρατιωτικών δυνάμεων, καθώς και οι στενές σχέσεις με τη Ρωσία, την Κίνα και την Τουρκία, την καθιστούν πρωταγωνίστρια στη Μέση Ανατολή.
Το ευρύτερο πλαίσιο είναι ότι ο Ραϊσί ήταν η επιλογή του ανώτατου θρησκευτικού ηγέτη για την προεδρία και φαίνεται ότι ο 85χρονος Χαμενεΐ τον προόριζε για διάδοχο. Με το αιματοβαμμένο παρελθόν του (ως δικαστής που έστειλε χιλιάδες πολιτικούς κρατουμένους στον θάνατο), ο 63χρονος Ραϊσί εκπροσωπούσε την αποφασιστικότητα του καθεστώτος να πατάξει οποιαδήποτε πρόκληση εναντίον της απόλυτης εξουσίας του.
Γι’ αυτό, στις εκλογές του 2021, ο Ραϊσί ουσιαστικά δεν είχε αντίπαλο, μια και το καθεστώς φρόντισε να αποκλειστούν μετριοπαθείς και μεταρρυθμιστές υποψήφιοι. Οι περισσότεροι ψηφοφόροι απείχαν από τις κάλπες. Η ανηλεής καταστολή του πρόσφατου κύματος διαδηλώσεων (με σύνθημα «Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία») δείχνει την αποφασιστικότητα του Ραϊσί. Οι ενδείξεις είναι ότι ο Χαμενεΐ θα επιμείνει σε αυτήν την πολιτική. Το ερώτημα είναι αν οι άλλοι γύρω του θα δουν το αδιέξοδο ή αν η χώρα οδεύει προς βαθύτερη ρήξη.
Η απουσία του Ραϊσί και του υπουργού Εξωτερικών Αμιραμπντολαχιάν πιθανώς να φανεί και στην εξωτερική πολιτική. Οι καριέρες των δύο –και άλλων σκληρών– ωφελήθηκαν από την απόσυρση των ΗΠΑ από τη διεθνή συμφωνία για τον έλεγχο του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν το 2018 (απόφαση του Τραμπ υπό την επιρροή του Ισραηλινού πρωθυπουργού Νετανιάχου). Η επιρροή του Ιράν μέσω «θυγατρικών» στρατιωτικών δυνάμεων στον Λίβανο, στη Συρία, στο Ιράκ, στην Υεμένη και στη Γάζα, καθώς και οι στενές σχέσεις με τη Ρωσία, την Κίνα και την Τουρκία, καθιστούν την Τεχεράνη πρωταγωνίστρια στη Μ. Ανατολή και πολύτιμη σύμμαχο του Πούτιν στην Ουκρανία. Ετσι, η πτώση του ελικοπτέρου του Ραϊσί, οι εξελίξεις μέσα στη χώρα, οι επιλογές στην εξωτερική πολιτική, καθώς και οι επόμενες κινήσεις φίλων και αντιπάλων δυνάμεων, θα έχουν συνέπειες πολύ πέρα από τα σύνορα του Ιράν.
