Ακούγεται τρομακτικό. Να έχεις βολευτεί στη θέση σου και το αεροπλάνο να πέφτει σε αναταράξεις. Να τρίζει, ν’ ανεβοκατεβαίνει. Να κάνεις στα ψέματα πως ξεφυλλίζεις το περιοδικό. Και ποιος θέλει πραγματικά να πεθάνει κοιτώντας την κάρτα με τις διαθέσιμες επιλογές ζεστών και κρύων γευμάτων; Ή ακούγοντας αυτό το σκληρό εταιρικό λεκτικό των αεροπορικών εταιρειών που έμοιαζε με τη συγγραφική φωνή του τσάτμποτ, πριν το ίδιο το τσάτμποτ βρει τη δημιουργική φωνή του;
Μετά από μία εφιαλτική πτήση Λονδίνο – Σιγκαπούρη την Τρίτη, κατά την οποία ένας άνθρωπος έχασε τη ζωή του και δεκάδες τραυματίστηκαν σωματικά (για τα ψυχικά τραύματα ας μην το πιάσουμε τώρα), μάθαμε ότι και σε καλό καιρό μπορεί να υπάρχουν αναταράξεις. Οι ιστορίες που κυκλοφόρησαν από την «εφιαλτική πτήση» ήταν τρομακτικές, όπως γίνεται πάντα σε τέτοιες περιπτώσεις, αλλά δεν θα τους δώσω χώρο, γιατί το θέμα μου εδώ είναι ακριβώς ο τρόπος που καταναλώνουμε τις ιστορίες που συναποτελούν τις ειδήσεις.
Ο θάνατος του Βρετανού πολίτη σε ώρα αναταράξεων πήρε πολύ μεγαλύτερες διαστάσεις μέσα στο μυαλό μου απ’ ό,τι ο θάνατος παιδιών στην Παλαιστίνη, τη μέρα που συνέβη. Ο θάνατος των παιδιών στα Τέμπη με είχε κυριεύσει. Ο θάνατος πεζών – οδηγών στους δρόμους της Αθήνας είναι κάτι που σκέφτομαι μερικές φορές όταν είμαι στην Αθήνα.
Οι πιο κοντινοί θάνατοι μας συγκλονίζουν περισσότερο, γι’ αυτό και οι άνθρωποι της πτήσης της Singapore Airlines ήδη ανησυχούν για τον αντίκτυπο της εμπειρίας στην ψυχική υγεία όσων επιβίωσαν των αναταράξεων. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη κοτσάνα απ’ το «ό,τι δεν σε σκοτώνει σε κάνει πιο δυνατό». Οσοι είδαν τον άγνωστο συνεπιβάτη τους να πεθαίνει την ώρα των αναταράξεων δεν είναι οι ίδιοι άνθρωποι σήμερα.
Εν τω μεταξύ τα νούμερα είναι συντριπτικά, αλλά οι πραγματικοί άνθρωποι δεν σκέφτονται με νούμερα. Για παράδειγμα, τι ακριβώς σημαίνει ο αριθμός 1,9 εκατ. όταν γίνεται λόγος για τους εκτοπισμένους στη Γάζα (Human Rights Watch, με στοιχεία έως Δεκέμβριο του 2023); Δύσκολο να συλλάβει κανείς αυτό το νούμερο. Κι ακόμη κι αν κάνει πως το συλλαμβάνει, δεν μπορεί να συγκλονιστεί με τις διαλυμένες λαμαρίνες, τα ερείπια και το βομβαρδισμένο τοπίο με τον ίδιο τρόπο που θα μπορούσε να συγκλονιστεί, εάν όλα αυτά τα πράγματα του ήταν οικεία. Δεν μπορούμε πραγματικά να φανταστούμε πώς είναι να ζεις κάπου που δεν έχει νερό, τρόφιμα και παυσίπονα.
Η πιθανότητα να σκοτωθεί άνθρωπος στις αναταράξεις, ειδικά εάν δεν είναι αεροσυνοδός, είναι απίστευτα μικρή. Η προηγούμενη φορά που κάποιος έπαθε κάτι από αναταράξεις σε εμπορική, διεθνή πτήση ήταν το 1997 (Guardian, What Causes Air Turbulence and Is Climate Crisis Making Worse). Και παρόλο που κάποιες μελέτες ισχυρίζονται πως η κλιματική κρίση ενδέχεται να επηρεάζει τις αναταράξεις κάνοντάς τες λιγότερο προβλέψιμες, το ενδεχόμενο να σκοτωθείς πετώντας είναι εξαιρετικά μακρινό. Το ίδιο και το ενδεχόμενο να βρεις έναν περίεργο, «viral» θάνατο πλάι σε άγριο ζώο ή γκρεμό προσπαθώντας να βγάλεις σέλφι (κι εδώ υπάρχει και το συντρέχον πταίσμα του θύματος, δηλαδή: η βλακεία).
Γιατί τα λέω όλα αυτά. Αφενός, για να πω ότι είναι μία καλή περίοδος να διαβάσει κανείς ένα βιβλίο επιστημονικής εκλαΐκευσης που άλλαξε τη συζήτηση σχετικά με το πώς λαμβάνουν αποφάσεις και ενεργούν οι άνθρωποι, το Thinking Fast And Slow, του Daniel Kahneman, ένα παγκόσμιο best seller που θα το έχετε ήδη δει και σε όλα τα αεροδρόμια (στα ελληνικά κυκλοφορεί ως Σκέψη, Αργή και Γρήγορη). Συνοψίζει έρευνες χρόνων στο πεδίο των συμπεριφορικών οικονομικών και δείχνει πως οι αληθινοί άνθρωποι δεν σκέφτονται με νούμερα, πιθανότητες και σκληρούς μαθηματικούς τύπους. Η επαφή μ’ ένα προσφυγάκι στους δρόμους της Αθήνας μπορεί να σε κάνει πιο συμπονετικό ως προς το δράμα των υποσιτισμένων και αφυδατωμένων παιδιών της εμπόλεμης ζώνης απ’ ό,τι οποιαδήποτε εκτενής αναφορά που θα λέει πως 1, 1.000 ή 1 εκατομμύριο παιδιά πεινούν.
Ο άλλος λόγος που τα λέω όλ’ αυτά είναι γιατί το Ιντερνετ έχει μετατραπεί σε κάποιου είδους «αλγοκρατία» (αλγόριθμος + κράτος). Γι’ αυτό έχει σημασία να μπορεί κανείς να ενημερώνεται από ένα επιμελημένο διαδικτυακό περιβάλλον, και μάλιστα η ιεράρχηση των ειδήσεων να γίνεται με βάση κάποιες αξίες. Αν η μόνη αξία που διαμορφώνει το προσωποποιημένο ιντερνετικό σου τοπίο είναι «τι θα τραβήξει την προσοχή», οι πιθανότητες μίας εντελώς εσφαλμένης ιεράρχησης των θανάτων είναι τεράστιες.
Κι ενώ είναι απολύτως ανθρώπινο να συγκινείται κανείς με ό,τι θέλει και να συγκλονίζεται απείρως περισσότερο από μία απώλεια που τη νιώθει κοντά του, κι ενώ οι ανθρώπινες ζωές δεν μπαίνουν σε ζυγαριές, γιατί αυτό όπου έγινε οδήγησε στον ολοκληρωτισμό και στην εξαθλίωση των ανθρώπων από καθεστώτα, το να ιεραρχούνται οι ειδήσεις με βάση τις ανθρώπινες συγκινήσεις είναι επικίνδυνο. Κι είναι και μίζερο. Μικραίνει τον κόσμο.
