Η διακύμανση της αποχής στις ευρωεκλογές

Πριν από πέντε χρόνια, στις ευρωεκλογές του Μαΐου 2019, καταγράφηκε σημαντική αύξηση της συμμετοχής στο σύνολο των Ευρωπαίων ψηφοφόρων σε σχέση με το 2014. Παρότι η σύγκριση γινόταν με το μικρότερο ποσοστό συμμετοχής που είχε εμφανιστεί ποτέ σε ευρωεκλογές (42,6%), η άνοδος του δείκτη κατά οκτώ μονάδες (50,7%) ήταν ομολογουμένως εντυπωσιακή. Επανερχόταν άλλωστε, έστω οριακά, πάνω από το συμβολικό όριο του 50% (τουλάχιστον ψήφιζαν λίγο περισσότεροι από τους μισούς). Κάτι το οποίο είχε να συμβεί από το 1994, όπως φαίνεται στον πίνακα που δημοσιεύεται με τα επίσημα στοιχεία του ποσοστού συμμετοχής στο σύνολο των εννέα μέχρι σήμερα ευρωεκλογών, από το 1979 κι έπειτα.

Μένοντας σε αυτά τα στοιχεία, είναι σαφές ότι προκύπτουν εν τέλει τρία πολύ χαρακτηριστικά συμπεράσματα. Πρώτον, στην περίοδο 1999-2014 η συμμετοχή βρέθηκε σταθερά κάτω από το 50% και μάλιστα διαρκώς πτωτικά. Σταθερά πτωτική είναι άλλωστε όλη η διαχρονική εικόνα από το 1979 μέχρι το 2014, αλλά, τρίτον, η σαφής αυτή πτωτική πορεία ανακόπηκε και αντιστράφηκε το 2019. Γεγονός που οφείλεται κυρίως –και αυτό είναι ίσως το πιο εντυπωσιακό– στη συγκριτικά μεγάλη αύξηση της συμμετοχής στις νεότερες ηλικίες, όπως αναδεικνύεται από όλες τις σχετικές έρευνες που έχουν διεξαχθεί. Στους κάτω των 35 ετών η συμμετοχή αυξήθηκε με υπερδιπλάσιο ρυθμό σε σχέση με τις μεγαλύτερες ηλικίες. Επομένως, έως ένα σημείο, θα μπορούσε να μιλήσει κανείς και για «μεταβολή κουλτούρας» στην προσέγγιση των ευρωεκλογών. Φαινόταν να προτάσσεται πλέον σχετικά και στις νεότερες ηλικίες η ιδέα της συμμετοχής, αντί της αδιαφορίας και του κυνισμού που είχε κυριαρχήσει τα προηγούμενα χρόνια.

Στην Ελλάδα, τα αντίστοιχα στοιχεία του πίνακα είναι σαφές ότι παρακολουθούν εν γένει την τάση της συνολικής ευρωπαϊκής εικόνας. Από τα 80άρια συμμετοχής στις τρεις πρώτες ευρωεκλογές, η συνεχής πτωτική πορεία εντείνεται ιδιαίτερα μετά το 1994, καταλήγοντας όμως πτωτικά και το 2019 σε σχέση με το 2014. Στην Ελλάδα δηλαδή δεν καταγράφηκε αύξηση, αλλά μικρή μείωση του δείκτη συμμετοχής στις τελευταίες ευρωεκλογές, όπως άλλωστε συνέβη μεμονωμένα σε άλλες οκτώ από τις συνολικά 28 χώρες που μετείχαν το 2019 (ήταν η τελευταία φορά που συμμετείχε και η Μεγάλη Βρετανία). Προφανώς, όμως, θα πρέπει να επισημανθεί και η εξαίρεση του κατακόρυφα μικρού ποσοστού συμμετοχής (52,5%) που σημειώθηκε το 2009. Τα δύο αυτά δεδομένα αξίζουν έναν ευρύτερο σχολιασμό, αφού όμως διευκρινιστεί ότι οι εισαγωγικές ευρωεκλογές στην Ελλάδα γίνονται το 1981, συμπληρώνοντας το Ευρωκοινοβούλιο που σχηματίστηκε με εκλεγμένους αντιπροσώπους το 1979.

Στις ευρωεκλογές του Ιουνίου 2009 η συμμετοχή του 52,5% στην Ελλάδα έμοιαζε με γροθιά στο στομάχι. Με τη δικαιολογία ότι είχαμε τότε τριήμερο του Αγ. Πνεύματος ξεχάστηκε προσωρινά λόγω και του 59% πάνω κάτω που εμφανίστηκε στις δύο επόμενες ευρωεκλογές. Με τη διαφορά όμως ότι, σε αντίθεση με το 2009, στις δύο αυτές περιπτώσεις την ίδια ημέρα διεξάγονταν επίσης και εκλογές Αυτοδιοίκησης που υποτίθεται κινητοποιούν εκ των πραγμάτων κόσμο για να ψηφίσει. Ομως, οι πρόσφατες εκλογές Αυτοδιοίκησης στο περυσινό φθινόπωρο μας θύμισαν τελικά και πάλι το 2009, με το ίδιο ακριβώς ποσοστό συμμετοχής (52,5% στον πρώτο γύρο, για τον δεύτερο με συμμετοχή της τάξης του 1/3, καλύτερα να μη μιλήσουμε).

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα δεδομένα αυτά μάλλον προϊδεάζουν ανησυχητικά για το ελληνικό ποσοστό συμμετοχής στις επικείμενες ευρωεκλογές, πολύ περισσότερο όταν δεν προκύπτουν επίσης στα αναλυτικά στοιχεία των ερευνών κάποια ουσιώδη δείγματα μεταβολής στην «κουλτούρα συμμετοχής», όπως έχει ήδη εντοπιστεί και συνεχίζει να παρατηρείται στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Πρόκειται όμως για μία ανισορροπία, που ουσιαστικά «στέλνει μήνυμα» στο ελληνικό πολιτικό σύστημα και αδικεί τους Ελληνες πολίτες οι οποίοι, σύμφωνα με το τελευταίο Ευρωβαρόμετρο (άνοιξη 2024), πιστεύουν ότι οι δράσεις της Ευρωπαϊκής Ενωσης επηρεάζουν την καθημερινή ζωή τους κατά 77%, έναντι 73% στον μέσο όρο των 27 κρατών-μελών. Απαντώντας επίσης κατά 73% ότι το Ευρωκοινοβούλιο πρέπει να αποκτήσει στο μέλλον πιο σημαντικό ρόλο, έναντι του 56% που καταγράφεται στον μέσο όρο.

Με δεδομένο, όμως, ότι στην προεκλογική περίοδο δεν ακούει κανείς σχεδόν τίποτα που να έχει σχέση με αυτά, ειδικά στον σύγχρονο μεταβαλλόμενο κόσμο όπου όλες οι «βεβαιότητες» μοιάζει να επανακαθορίζονται, μοιραία οι ελληνικές απαντήσεις στο Ευρωβαρόμετρο στέλνουν και ένα επιπρόσθετο μήνυμα απελπισίας. Θεωρούν μόλις κατά 38% ότι «η φωνή της χώρας μου μετράει στην Ευρώπη», έναντι του 67% που αποδίδει στο ίδιο ερώτημα ο ευρωπαϊκός μέσος όρος.

*Ο κ. Πάνος Σταθόπουλος είναι διευθυντής Επιστημονικού Συμβουλίου του Ινστιτούτου Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Καραμανλής.