Αν οι εκλογές του 2023 είχαν κάτι να εισφέρουν στην ιστορία της πολιτικής επικοινωνίας στην Ελλάδα, αυτό είναι σίγουρα η χρήση της νέας πλατφόρμας κοινωνικής δικτύωσης ΤikΤok, που προσελκύει κυρίως νεότερες ηλικίες. Στη συνέχεια προέκυψε και το επικοινωνιακό φαινόμενο Στέφανος Κασσελάκης, που κέρδισε την προεδρία του ΣΥΡΙΖΑ μεταξύ άλλων και εξαιτίας της πολύ πιο δυναμικής χρήσης του νέου μέσου σε σχέση με τον προκάτοχό του Αλέξη Τσίπρα. Σήμερα, παραμονές των ευρωεκλογών, όσοι ενδιαφέρονται για την προεκλογική δράση κομμάτων και προσώπων, καταφεύγουν κυρίως στο ΤikΤok για να ενημερωθούν για τη δράση τους.
Το ΤikΤok αποτελεί μια ακόμη περίπτωση της μεταφοράς του κέντρου βάρους της πολιτικής επικοινωνίας στα social media. Είναι μια σχετικά πρόσφατη αλλά ενδιαφέρουσα εξέλιξη και στην Ελλάδα: ξεκινάει στα μέσα της δεκαετίας του 2000 με πρωταγωνιστή κυρίως τον Γιώργο Παπανδρέου ως εκείνο τον πολιτικό που είχε μεγαλύτερη εξοικείωση με τις νέες τεχνολογίες, αλλά εκεί που γίνεται κομβική η σημασία των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι την επόμενη δεκαετία, που αρχικά θα αποτελέσουν την πλατφόρμα έκφρασης της κοινωνικής δυσφορίας και αγανάκτησης για την οικονομική κρίση και στη συνέχεια θα διαμορφώσουν τους όρους της ιδεολογικής ηγεμονίας του αντιμνημονιακού μετώπου. ΣΥΡΙΖΑ και ΑΝΕΛ (το τελευταίο, το κόμμα που δημιουργήθηκε στο Facebook) σχεδόν σε όλη τη δεκαετία του 2010 θα αξιοποιήσουν με τον καλύτερο τρόπο τα κυρίαρχα τότε κοινωνικά δίκτυα, Facebook και Twitter, για να διαμορφώσουν μια πολωμένη δημόσια σφαίρα και κυρίως να αποδείξουν ότι υπάρχει μια εναλλακτική πηγή πολιτικής ενημέρωσης και κινητοποίησης απέναντι στα «συστημικά» μέσα, όπως η τηλεόραση και ο Tύπος, των οποίων τον έλεγχο δεν μπόρεσαν να αποκτήσουν παρά τις φιλότιμες προσπάθειές τους στην περίοδο διακυβέρνησής τους.
Σε μεγάλο βαθμό οι βασικές παράμετροι της πολιτικής επικοινωνίας που γνωρίζουμε εδώ και περίπου δύο δεκαετίες εξαιτίας των social media δεν αλλάζουν δραματικά με την αξιοποίηση του ΤikΤok. Διαδραστικότητα, μαζική και εξατομικευμένη απεύθυνση χωρίς την ανάγκη διαμεσολαβητικών παραγόντων (π.χ. δημοσιογράφοι), δημιουργία ιδεολογικών αντηχείων (echo chambers), ακόμη μεγαλύτερη συντόμευση του πολιτικού λόγου (σε σχέση με την εποχή της τηλεόρασης) είναι στοιχεία που συναντώνται και εξελίσσονται ακόμη περισσότερο στο ΤikΤok. Η μεγάλη τομή που φαίνεται να έρχεται τουλάχιστον στην Ελλάδα (στις ΗΠΑ δεν φαίνεται να συμβαίνει κάτι παρόμοιο) από τη νέα αυτή πλατφόρμα είναι ότι, μέσα από τη χρήση των μικρών βίντεο που επιτάσσει, το πολιτικό μήνυμα δεν γίνεται απλώς πιο προσωποκεντρικό από ό,τι ήταν μέχρι και την εποχή του Instagram, αλλά και λιγότερο πολωτικό.
Το παράδειγμα του ΤikΤok του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη, ήδη από τις εκλογές του 2023, τον βοηθά να φιλοτεχνήσει ένα περισσότερο «άνετο» και «χιουμοριστικό» προφίλ από αυτό που εκπέμπει στις επίσημες πολιτικές εμφανίσεις του, αλλά και να απαλείψει σχεδόν πλήρως τον επιθετικό λόγο απέναντι στους πολιτικούς αντιπάλους του. Ακόμη όμως και το ΤikΤok του Στέφανου Κασσελάκη, που εμπεριέχει συχνά αυστηρή κριτική στα πεπραγμένα της κυβέρνησης και του πρωθυπουργού, δύσκολα μπορεί να διαμορφώσει ένα πολωτικό κλίμα όταν τα σχετικά μηνύματα συμπληρώνονται ή πλαισιώνονται από τον αγαπημένο και χαδιάρη σκύλο του, προσωπικές στιγμές ή απόλαυση ποτών σε μπαρ. Ο Νίκος Ανδρουλάκης, περισσότερο τώρα παρά στις εκλογές του 2023, φαίνεται να προσπαθεί να αξιοποιήσει το νέο μέσο, αλλά αυτό συμβαίνει μέσα από μια παλιά πρακτική που έχει να κάνει κυρίως με την παρουσίασή του να σφίγγει χέρια και να συναναστρέφεται οπαδούς και πολίτες, μια εικόνα που δεν δημιουργεί εντάσεις και δύσκολα δεν θα προκαλέσει χασμουρητά σε νέους ψηφοφόρους.
Με άλλα λόγια, το γεγονός ότι το ΤikΤok ενισχύει με τον κώδικά του την τάση της πολιτικής επικοινωνίας να δώσει μεγαλύτερη βαρύτητα στην ιδιωτική σφαίρα των πρωταγωνιστών και να αναδείξει πολιτικές εκφάνσεις του lifestyle τους, απονευρώνει ακόμη περισσότερο τις όποιες προσπάθειες επιστροφής στην πολιτική εχθροπάθεια της δεκαετίας του 2010. Είτε μέσα από την ανάδειξη του παρασκηνίου της καθημερινής ή προεκλογικής πολιτικής δράσης, είτε μέσα από την ανάδειξη των χαριτωμένων διαθέσεων των πολιτικών πρωταγωνιστών (π.χ. τονισμός της σχέσης με οικογενειακά πρόσωπα, κατοικίδια, τρόπους διασκέδασης κ.ά.), είτε μέσα από τη χρήση διαφόρων trends που επιτείνουν τη διακειμενική διάσταση του σύγχρονου πολιτικού λόγου (αφού αυτός διανθίζεται με εικόνες, λόγια, ήχους από ασύνδετες συνήθως αστείες παραστάσεις), το ΤikΤok στην Ελλάδα αναδιαμεσολαβεί την πολιτική διαδικασία σε μια σφαίρα λιγότερο συγκρουσιακή. Ο πολιτικός που θα κερδίσει τις εντυπώσεις στο νέο μέσο είναι αυτός που θα κάνει να φανεί το μήνυμά του όχι θερμό αλλά cool…
*Ο κ. Βασίλης Βαμβακάς είναι καθηγητής Κοινωνιολογίας της Επικοινωνίας στο ΑΠΘ.
