Πρόσφατα ειπώθηκε από επίσημα χείλη ότι ο ΟΣΕ, από τον Ιούλιο του 2023 «έχει υπογράψει για πρώτη φορά στην ιστορία του σύμβαση με το ελληνικό Δημόσιο […] μέσα σε συγκεκριμένο πλαίσιο λογοδοσίας και ελέγχου πεπραγμένων και επίτευξης στόχων». Επρόκειτο για ένα μικρό, ιστοριογραφικό ατόπημα, το οποίο αντανακλά την έλλειψη συνέχειας και θεσμικής μνήμης στο ελληνικό κράτος.
Ηδη από την εποχή της χούντας έως και τουλάχιστον τα χρόνια της κυβερνήσεως του Κώστα Σημίτη, ο ΟΣΕ και το ελληνικό Δημόσιο δεσμεύονταν από μία οικονομική συμφωνία του 1972, που έθετε όρους και προϋποθέσεις για τις υποχρεώσεις της κάθε πλευράς, σε συνέχεια της μετατροπής των Σιδηροδρόμων του Ελληνικού Κράτους (ΣΕΚ) σε Ανώνυμη Εταιρεία από το δικτατορικό καθεστώς της 21ης Απριλίου και της ανάληψης των υπέρογκων χρεών τους από το κράτος.
Ηταν η πρώτη νεκρανάσταση του «ασθενούς», ο οποίος έως τότε «έμπαινε μέσα» κάθε χρόνο κατά περίπου 250-300 εκατ. σημερινά ευρώ, αφού το μεταπολεμικό κοινωνικό καθεστώς είχε χαρίσει το συγκοινωνιακό έργο στο κλειστό κλαμπ των αυτοκινητιστών λεωφορείων και φορτηγών, φροντίζοντας παράλληλα να επιβαρύνει αυθαιρέτως τους ΣΕΚ με την εξυπηρέτηση της συνταξιοδοτικής δαπάνης χιλιάδων σιδηροδρομικών, αλλά και να επενδύει στις συγκοινωνίες με την ασύλληπτη αναλογία του 1:12 υπέρ των δρόμων –και εις βάρος των σιδηροδρόμων– για τουλάχιστον 20 χρόνια (1955-1975).
Οπως μπορεί να προεξοφλήσει ο υποψιασμένος αναγνώστης, το κράτος ουδέποτε θα τηρούσε τη συμφωνία. Περίπου 1/4 του αιώνα από τη σύναψή της, το κρατικό «φέσι» θα οδηγούσε τον ΟΣΕ σε συσσώρευση χρέους ύψους 550 δισ. δρχ. – αποπληθωρισμένο σήμερα το ποσό αντιστοιχεί σε σχεδόν 2,9 δισ. ευρώ, όσα τα έσοδα του ΕΝΦΙΑ. Επί κυβερνήσεως του Εκσυγχρονισμού, τα δύο μέρη υποσχέθηκαν μία νέα αρχή, ενόψει και της απελευθέρωσης της ευρωπαϊκής αγοράς. Επρόκειτο για τη δεύτερη νεκρανάσταση του «ασθενούς».
Ενάμιση αιώνα από το πρώτο σφύριγμα των σιδηροδρόμων στην Ελλάδα, είναι ανάγκη να διατηρηθεί ζωντανή η τεχνική, οικονομική και συγκοινωνιακή μνήμη της χώρας μας.
Δέκα χρόνια μετά, η νεοεκλεγείσα κυβέρνηση Παπανδρέου θα διαπίστωνε πανικόβλητη ότι τα χρέη του ΟΣΕ αντιστοιχούσαν σε περίπου 5% του ΑΕΠ και θα ελάμβανε δυσβάσταχτα μέτρα. Το θέμα ταλαιπώρησε το σύνολο των κυβερνήσεων της μνημονιακής περιόδου, οι οποίες βρέθηκαν απολογούμενες σε μαθητευόμενους μάγους της τρόικας, που αξιοποίησαν το σιδηροδρομικό πρόβλημα κατά το δοκούν στις διαπραγματεύσεις τους με την Αθήνα. Και λίγα χρόνια αργότερα, η κυβέρνηση της Αριστεράς θα ελάμβανε «πράσινο φως» από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να διαγράψει χρέη ύψους σχεδόν 14,3 δισ. ευρώ του ΟΣΕ (σε σημερινές τιμές, περί τα 16,3 δισ. ευρώ) στον απόηχο της πώλησης της ΤΡΑΙΝΟΣΕ στο ιταλικό κράτος. Ηταν η τρίτη νεκρανάσταση του «ασθενούς».
Για τον μεγάλο αυτό «ασθενή» της οικονομικής μας ιστορίας εκκρεμεί ακόμη ανολοκλήρωτο το όραμα για έναν σύγχρονο σιδηρόδρομο, το οποίο ξεκίνησε ως θεωρία τη δεκαετία του 1950 και τέθηκε σε κίνηση προδικτατορικά, όταν έλαβε τη μορφή ενός master plan, που ακόμη προσπαθούμε να υλοποιήσουμε – στο μεταξύ, ο «Daniel» φρόντισε να στείλει εκ νέου τον τρις «νεκραναστηθέντα» στην εντατική.
Εκατόν δέκα χρόνια από τη δημιουργία του υπουργείου Συγκοινωνιών και ενάμιση αιώνα από το πρώτο σφύριγμα των σιδηροδρόμων στην Ελλάδα, είναι ανάγκη να διατηρηθεί ζωντανή η τεχνική, οικονομική και συγκοινωνιακή μνήμη της χώρας μας, προκειμένου να μη βρεθούμε εκ νέου προ εκπλήξεως στον επόμενο ιστορικό τόνο. Κατά την πεπατημένη των σοβαρών κρατών, η οργάνωση και διάθεση των αρχείων του υπουργείου Υποδομών και Μεταφορών και των εποπτευόμενων φορέων του στην ιστορική έρευνα μπορεί να συμβάλει προς αυτή την κατεύθυνση. Ο «ασθενής» δικαιούται καμιά φορά να ξεχνάει· στον «θεράποντα ιατρό», όμως, δεν συγχωρείται η αμνησία.
Ο κ. Αχιλλέας Χεκίμογλου είναι συγγραφέας και ερευνητής, έχοντας διατελέσει συντάκτης Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων. Σήμερα ολοκληρώνει τη συγγραφή ενός βιβλίου για τους ελληνικούς σιδηροδρόμους.
