Η Ευρώπη περνάει μια περίοδο αβεβαιότητας για πολλούς λόγους. Κεντρική, θεμελιώδης αιτία είναι βέβαια όχι μόνο η μείωση του αποτυπώματός της σε έναν κόσμο στον οποίο η δυτικοκεντρική κοσμοαντίληψη είτε υποχωρεί είτε υπάρχει αλλά σε μια μορφή υβριδική. Η Ελλάδα από την πλευρά της περνάει μία ακόμη μετάβαση, καθώς για λόγους ιστορικούς και γεωγραφικούς βρίσκεται στα όρια του ευρωπαϊκού παραδείγματος. Από κεκτημένη ταχύτητα η κατάσταση στην περιοχή –με εξαίρεση την Τουρκία η οποία αποτελεί απειλή ασφαλείας– γίνεται αντιληπτή μέσα από ένα πρίσμα αποστασιοποίησης ή εξώθησης των όποιων πρωτοβουλιών στο μέλλον ή στις Βρυξέλλες.
Η κατάσταση στα Δυτικά Βαλκάνια και στις σχέσεις με την Αλβανία και τη Βόρεια Μακεδονία είναι ενδεικτικές. Το σύνδρομο του «καλού Ευρωπαίου μαθητή» δεν οφείλεται τόσο στη φυσική ροπή της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής ούτε και στην εξάρτηση της εθνικής οικονομίας από τους ευρωπαϊκούς πόρους. Συνδέεται, περισσότερο, με νοοτροπίες οι οποίες παραμένουν ριζωμένες στη «χρυσή» δεκαετία του ’90, όταν ο δρόμος για το μέλλον έμοιαζε ακόμη ανέφελος. Η Ελλάδα, φυσικά, δεν αποτελεί εξαίρεση. Και στην υπόλοιπη Ευρώπη κεντρικά γρανάζια του κοινού εγχειρήματος παραμένουν προγραμματισμένα σε μιαν άλλη εποχή.
Είναι απαραίτητη, περισσότερο από ποτέ άλλοτε στο παρελθόν, η παραγωγή πολιτικής η οποία θα λαμβάνει μεν υπόψη τους παράγοντες εξωτερικής αντιρρόπησης (Ε.Ε. – ΝΑΤΟ), θα έχει δε στο επίκεντρο την πραγματικότητα στην περιοχή και όχι τους ευσεβείς πόθους κάποιων περιχαρακωμένων σε έναν κόσμο ιδεατά φτιαγμένο.
Η άσκηση δεν είναι εύκολη διότι προϋποθέτει απόφαση για αλλαγή νοοτροπίας, διάχυσή της στους πυρήνες λήψης αποφάσεων του κράτους και ανάπτυξη πυλώνων που θα υποστηρίζουν τη συγκεκριμένη στροφή. Πρόκειται, βεβαίως, για εγχείρημα το οποίο απαιτεί χρόνο, ωστόσο η στροφή αυτή είναι απαραίτητη, με ένα τέταρτο του 21ου αιώνα σχεδόν συμπληρωμένο. Δίχως αυτήν, ακόμη και ο ρόλος της Ελλάδας στην Ευρώπη θα βαίνει μειούμενος, έως ότου απορροφηθεί ως ένα ακόμη θέμα που δαπανάει χρόνο από τα πολύ σημαντικότερα προβλήματα της ευρωπαϊκής γραφειοκρατίας.
Η μέγιστη δυνατή αυτονομία (εντός ρεαλιστικών ορίων και δίχως ψευδαισθήσεις περί αυτάρκειας) ενός κράτους στην περιφέρεια της Ε.Ε. αποτελεί προϋπόθεση όχι μόνο για τους στενά εθνικούς στόχους, αλλά και προκειμένου η ίδια η Ευρώπη να αποκτήσει μεγαλύτερη αντίληψη και παρέμβαση στις παρυφές της ηπείρου. Διαφορετικά, θα προκύπτουν διαρκώς προβλήματα και η Ελλάδα θα εμφανίζεται υπόλογη, μάλιστα για θέματα στα οποία είναι ξεκάθαρο ότι κινήθηκε με νηφαλιότητα και ωριμότητα.
