Σήμερα συμπληρώνονται 19 χρόνια από τότε που οι Γάλλοι πολίτες απέρριψαν με 55% την πρόταση για το ευρωσύνταγμα, μια πρόταση που την υποστήριξαν τόσο η Κεντροδεξιά όσο και οι σοσιαλιστές. Τρεις ημέρες μετά ακολούθησαν και οι Ολλανδοί, καταψηφίζοντας το ευρωσύνταγμα με ακόμη μεγαλύτερο ποσοστό (61,6%). Κάπως έτσι ηττήθηκαν οι φεντεραλιστές, που οραματίζονταν την Ευρωπαϊκή Ενωση ως μια πολιτεία ενοποιημένη τόσο στο οικονομικό όσο και στο θεσμικό επίπεδο, με ενιαία πολιτική φωνή. Αλλωστε αυτός ήταν και ο στόχος των ιδρυτών της, δηλαδή του Ζαν Μονέ και του Ρομπέρ Σουμάν, του Αλτιέρο Σπινέλι και του Αλτσίντε ντε Γκάσπερι, του Κόνραντ Αντενάουερ και του Πολ Ανρί Σπάακ. Μήπως όμως το ευρωπαϊκό οικοδόμημα ήταν και παραμένει μια υπόθεση των ολίγων, ένα δημιούργημα κορυφής που άφησε ασυγκίνητη την πλειοψηφία των κατοίκων της Ευρώπης; Μήπως τελικά μια φωτισμένη πρωτοπορία συνέλαβε μια ιδέα που ξεπήδησε μέσα από τις στάχτες του Β΄ Π.Π., χωρίς όμως οι Δυτικοευρωπαίοι να εγκολπωθούν το όραμά τους;
Μετά τις αμφιλεγόμενες διευρύνσεις της δεκα- ετίας του 2000, η Ευρωπαϊκή Ενωση επιστρέφει από εκεί που ξεκίνησε· σαν μια μεγάλη Κοινή Αγορά. Τα οράματα δεν έχουν απλώς ξεθωριάσει, έχουν εξαφανιστεί.
Η πορεία των γεγονότων δείχνει πως αυτό το όραμα που απαιτούσε θυσίες –άλλωστε κάθε όραμα απαιτεί θυσίες– υπέκυψε μπροστά στη χρησιμοθηρική αντιμετώπισή του από τους πολίτες. Η ευρωπαϊκή ενοποίηση ήταν καλή όσο βελτίωνε τη ζωή τους και όσο συμβάδιζε με τη συντήρηση της ιδέας του κράτους-έθνους. Η ομοσπονδιακή υπέρβαση που ευαγγελίζονταν οι ιδρυτές της ΕΟΚ βρισκόταν πέρα από τις απαιτήσεις του μέσου Ευρωπαίου πολίτη και γι’ αυτόν τον λόγο το εγχείρημα του ευρωσυντάγματος απέτυχε με τη σφραγίδα της λαϊκής ετυμηγορίας. Πιθανόν η ύπαρξη του σοσιαλιστικού στρατοπέδου, με την περιφρόνηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, να καθιστούσε την ιδέα μιας ενωμένης Ευρώπης αναγκαία και για λόγους ιδεολογικούς, πέραν των προφανών οικονομικών πλεονεκτημάτων. Η κατάρρευση αυτών των καθεστώτων επέφερε τη χαλάρωση που αισθάνεται ο νικητής μετά τη νίκη του. Ισως αν η ιδέα του ευρωσυντάγματος συζητείτο στη δεκαετία του 1970 ή και σε αυτή του 1980, εντελώς άλλη να ήταν η πορεία της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Τότε όλα τα ιστορικά ρεύματα της Γηραιάς Ηπείρου –χριστιανοδημοκράτες, σοσιαλδημοκράτες και κομμουνιστές–, παρά τις σοβαρές ιδεολογικές διαφορές τους, προσέγγιζαν την ευρωπαϊκή ιδέα με μια κοινή οπτική: τη θεσμική της ενοποίηση.
Για να έρθω και στο σήμερα. Μετά τις αμφιλεγόμενες διευρύνσεις της δεκαετίας του 2000, με ευθύνη του γαλλογερμανικού άξονα η Ευρωπαϊκή Ενωση επιστρέφει από εκεί που ξεκίνησε· σαν μια μεγάλη Κοινή Αγορά. Τα οράματα δεν έχουν απλώς ξεθωριάσει, έχουν εξαφανιστεί. Οι λεγόμενοι φεντεραλιστές είναι μια σέκτα χωρίς κανένα πολιτικό εκτόπισμα και από τις προεκλογικές συζητήσεις όλων των ευρωεκλογών που έχουν διεξαχθεί μέχρι τώρα λείπουν από την ατζέντα των κομμάτων τα μεγάλα ευρωπαϊκά προβλήματα. Κι αυτό δεν είναι φαινόμενο ελληνικό. Πάντως, για να τα λέμε όλα, η σημερινή εικόνα της Ευρωπαϊκής Ενωσης δεν είναι… ερωτεύσιμη.
