H σφαγή παιδιών και αμάχων είναι ένα θέαμα, μια είδηση, μία πληροφορία που πραγματικά δεν μπορεί να τη μεταβολίσει κανείς. Εκτός και εάν καταφύγει σε λέξεις που νομίζαμε πως δεν θα ήταν ποτέ χρήσιμες στην εξελιγμένη ζωή του 21ου αιώνα. Ετσι μιλάμε, για παράδειγμα, για «κόλαση επί Γης» (βλ. Παντελής Μπουκάλας, στην Επίγεια Κόλαση Της Γάζας, Καθημερινή). Εν τω μεταξύ, το λεκτικό των ηγετών παραμένει τρομακτικό μέσα στην αποστασιοποίησή του: «Ο πόλεμος θα είναι μακρύς, το 2024 θα είναι έτος πολέμου», διαβάζω στον Guardian (Israel in effective control of entire land border). Ψάξε να βρεις τα πτώματα σε σακούλες, την πείνα ως εργαλείο πολέμου, τα νοσοκομεία χωρίς νερό και φάρμακα, τα παιδιά που θα γίνουν πρόσφυγες και θύματα τράφικινγκ, ανάμεσα σ’ αυτές εδώ τις λεκτικές ξέρες. Η υπηρεσία του ΟΗΕ είπε, αναφορικά με τους εκτοπισμένους Παλαιστίνιους: η Γάζα είναι η επί Γης κόλαση» (Μπουκάλας, Καθημερινή, Απόψεις).
Δεν υπάρχει λογική στον πόλεμο. Από την Ιλιάδα μέχρι τους τρόμους του 20ού αιώνα, ο πόλεμος είναι τυφλός, μία θανατερή, αβάσταχτη συνθήκη που κανένας λογικός άνθρωπος δεν μπορεί πραγματικά να συλλάβει και να αποδεχτεί κάτι τέτοιο, εκτός κι αν γαλουχηθεί, εκπαιδευτεί και «ζυμωθεί» ώστε να εκλογικεύει. Αυτές τις σκέψεις τις βρήκα μαζεμένες σε μία φράση στον ηλεκτρικό της Αθήνας. Κάποιο παιδί ή έφηβο, αν κρίνω από τα στρογγυλά προσεκτικά γράμματά του, είχε γράψει στο παράθυρο ενός βαγονιού με μαρκαδόρο: τι προσευχή θα έκανες απόψε το βράδυ, εάν σε βομβαρδίζανε; Ισως ξεχνάμε τα βασικά πού και πού και γι’ αυτό χρειάζεται μία διαρκής εγρήγορση: δεν υπάρχουν δικαιολογίες για τη σφαγή/απαγωγή/εξόντωση παιδιών. Δεν μ’ ενδιαφέρει σε ποιον θεό πιστεύουν τα ίδια ή οι γονείς τους.
«Δεν μπορώ να σου μιλήσω άλλο, εγώ μπορώ και ντρέπομαι, εσύ όχι», λέει η Elena στη μαμά της, όταν η τελευταία τής εξηγεί τι ωραία που θα είναι στην Κριμαία και τι καλά που ο Πούτιν φροντίζει ώστε τα παιδιά της Elena και άλλα παιδιά της Ρωσίας να μπορούν να κάνουν ανενόχλητα εκδρομές στην Κριμαία όπως παλιά, πριν καταρρεύσει ο κόσμος μέσα στον οποίο γαλουχήθηκε η μαμά της Elena/πιστή ακόλουθος του Πούτιν. «Θα σέβεσαι τον πρόεδρο», της λέει, όταν η Elena ψελίζει πως η Ρωσία δεν έχει δημοκρατία, αλλά κάτι άλλο. «Για εσένα είναι μια ξένη χώρα, αλλά εγώ ακόμη το θυμάμαι τότε που το Κίεβο ήταν δικό μας», λέει η μαμά, και η κόρη τη σιχαίνεται και καταλήγει πως δεν μπορούνε να μιλάνε πια (My First War, Mama and Crimea, Elena Kostyuchenko στο I love Russia, ρεπορτάζ από μία χαμένη χώρα). Αυτό είναι ο πόλεμος, μία διαρκής αποτυχία, μία υποχώρηση των προσδοκιών που έχουμε από την ανθρωπότητα, ένα αιματηρό πισωγύρισμα.
Στο exit wounds της Rutu Modan (Ισραηλινή καλλιτέχνης κόμικς, που ζει στο Τελ Αβίβ) ένας νεαρός άντρας ψάχνει τον πατέρα του μετά από μία βομβιστική επίθεση. Ομως, το καλά φτιαγμένο γκράφικ νόβελ βάζει τη βία στο πίσω μέρος. Στο προσκήνιο; Ενας εξαντλημένος νεαρός, ο Κόμπι, και μία δυναμική, ψηλή κοπέλα, η Νούμι. Κυρίως μαθαίνουμε για την κουραστική δουλειά του Κόμπι στο ταξί, για την (ψιλοανύπαρκτη) προσωπική του ζωή και για την άθλια σχέση του με τον μπαμπά του. Με το ζόρι πείθεται από τη Νούμι, που κάνει τη στρατιωτική της θητεία, να τον αναζητήσει ανάμεσα στα θύματα της φονικής επίθεσης στον σταθμό. Τον έχει γραμμένο. Δεν ακούμε μισή κουβέντα για το ποιος επιτέθηκε, γιατί, πού είναι θαμμένα τα υπόλοιπα σώματα.
Στο επίκεντρο του γκράφικ νόβελ είναι απλοί άνθρωποι που πασχίζουν να μην σκοτωθούν και να μη χρεοκοπήσουν. Φυσικά, ενδιαφέρον έχει να διαβάσει κανείς αυτό το γκράφικ νόβελ πλάι στο δημοσιογραφικό κόμικ Palestine (Joe Sacco), όπου ο καλλιτέχνης επιχειρεί να δείξει τις συνέπειες της αποτυχίας των ειρηνευτικών προσπαθειών μιλώντας από την πλευρά των Παλαιστινίων – τους οποίους αρνείται να απεικονίσει σαν καρτούν-καρικατούρες τρομοκράτη. Με μία μόνο σελίδα τα λέει όλα: δείχνει τα πτώματα, πρώτα δύο, μετά είκοσι, μετά σωρός.
Επειδή είναι γκράφικ νόβελ το θέαμα αντέχεται, σε αντίθεση με τα βίντεο πληγωμένων παιδιών (βλ. Sarah Bennett, Cartoons and Conflict, The Airship, Surveying Literature, Art And Culture). Μέσα από τα γκράφικ νόβελ, που είναι μάλλον ένα από τα καλύτερα λογοτεχνικά είδη, αν θέλεις να μιλήσεις για τη σκληρότητα, μπορείς πραγματικά να σκεφτείς τι συμβαίνει. Πέρα από τον θόρυβο, τις άπειρες αντισημιτικές, αντιμουσουλμανικές, αραβοφοβικές συνωμοσίες και το virtue signalling (την ανάγκη να το παίζουμε καλοί κι ευαίσθητοι στα σόσιαλ). Αυτό που γίνεται είναι σκέτη, αβάσταχτη φρίκη. Γιατί είναι τόσο δύσκολη η ειρήνη; Αφελείς σκέψεις, ξέρω.
