Είναι σαν το ξυπνητήρι να χτυπάει μπρος σε θωρακισμένες πλάτες. Σαν να ηχούν μάταια τα θορυβημένα λόγια: ότι είναι πολύ κρίσιμη η προ των πυλών ευρω-αναμέτρηση. Δύο πόλεμοι, σε Ουκρανία και Γάζα, δυσεπίλυτο μεταναστευτικό, φλέγον αγροτικό, επώδυνη πράσινη μετάβαση, καλπάζον κόστος ζωής, θύελλα λαϊκισμού και ευρωσκεπτικισμού, διαιρέσεις και αδιέξοδα ταρακουνούν την ευρωπαϊκή συνοχή και πλήθος κεκτημένων – όμως οι παλμοί μπρος στην ευρω-κάλπη εγγράφονται χαμηλοί. Σφυγμομετρήσεις αποτύπωσαν το ενδεχόμενο να καταγραφεί την επόμενη Κυριακή το υψηλότερο ποσοστό αποχής στην 50ετία. Σε μια περίοδο που νιώθουμε περισσότερο από ποτέ Ευρωπαίοι, αδιαφορούμε για τις ευρωεκλογές.
Ποιος δεν γνωρίζει ότι αυτό που αποφασίζεται στην Ευρώπη –όπως κι αυτό που δεν αποφασίζεται– είναι σημαντικό; Αρκετοί όμως βάζουν στην πολιτική ευρω-συμμετοχή τους τελεία, σαν σημείο παραίτησης μπροστά σε κάτι μάλλον άγνωστο, μακρινό και ξένο. «Από το να κάνω λάθος, προτιμώ να απόσχω». «Τα τεχνοκρατικά δεν τα κατέχω, τους υποψηφίους δεν τους εμπιστεύομαι. Να ρίξω άσχετη ψήφο;». «Μα δεν πρόκειται να αλλάξει κάτι». «Ούτε για την άμυνα ούτε για το κλίμα θα έχουμε λόγο εμείς, οπότε;». «Ποιες ευρωπαϊκές μάχες; Μόνο για τον σταυρό νοιάζονται, για τα ποσοστά, δεν ψηφίζω!». «Είναι πολύ διασκεδαστικοί, πολύ οικείοι στο ΤikTok, αλλά δεν έχει ουσία, ξέρεις. Ποιος νοιάζεται;». Σκόρπια αποδεικτικά αδιαφορίας, πλήξης, κόπωσης, ευθυνοφοβίας. Γιατί; «Διότι θεωρούμε τα ευρωπαϊκά όργανα θεσμούς συμπαγείς και δυσπρόσιτους». «Γιατί είναι μικρή η εμπιστοσύνη στην επάρκεια των υποψήφιων ευρωβουλευτών». «Διότι δεν διακυβεύεται κάτι». «Γιατί απωθούν οι –με όρους εθνικής αναμέτρησης– εκστρατείες των κομμάτων». «Γιατί δεν θεραπεύονται με ευρω-φάρμακα οι παθογένειες των Ελλήνων». Ενας κυκεώνας από απόπειρες εξήγησης του αποκαρδιωτικού περιρρέοντος αισθήματος ματαιότητας.
Πάντως, στους καρπούς μελετών για τις αιτίες που οι ευρωκάλπες δεν συνιστούν ισχυρό μαγνήτη εντοπίζονται πολλές ακόμη αιτίες. Λένε: Δεν είναι απαραίτητο οι ψηφοφόροι να ξέρουν –άλλωστε δεν μπορούν– πώς ακριβώς λειτουργεί το κάθε κομμάτι της πολυδαίδαλης ευρω-μηχανής, φτάνει να γνωρίζουν το σύνολο των προτεινόμενων λύσεων, τι ενδέχεται να κερδίσουν και τι κινδυνεύουν να χάσουν. Από ποιον θα το μάθουν; Από τα πολιτικά κόμματα και τα ΜΜΕ, κατά τις προεκλογικές περιόδους. Και εδώ ανακύπτει το πρόβλημα: Ελληνες και άλλοι Ευρωπαίοι δεν εμπιστεύονται πολιτικά κόμματα και ΜΜΕ…
Πότε οι άνθρωποι αισθάνονται –και πότε όχι– ότι έχουν το ηθικό χρέος, την αστική ευθύνη να ψηφίσουν.
Εθνικές κυβερνήσεις και πολιτικά κόμματα, σημειώνουν (Elcano Royal Institute), δεν εξοικειώνουν τους πολίτες όσο θα όφειλαν με την ιδέα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Είναι κυρίως δική τους ευθύνη που τα ευρωσυστήματα εμφανίζουν «έλλειμμα εγγύτητας» (Jacques Delors Institute). Ετσι, καθώς οι ψηφοφόροι καλούνται να εκλέξουν εθνικούς αντιπροσώπους για ένα υπερεθνικό κοινοβούλιο και όχι εκτελεστική κυβέρνηση, δηλαδή σε αυτές τις εκλογές «δεύτερης βαθμίδας» δεν τίθεται υπό αμφισβήτηση η ήδη εκλεγμένη κυβέρνηση, συχνά ψηφίζουν για να την τιμωρήσουν ή να την αφυπνίσουν, όχι για να οικοδομήσουν μια πιο στέρεη Ευρώπη. Δεν είναι τα ευρωπαϊκά συμφέροντα η κύρια έγνοια τους, τα κίνητρα είναι εθνικά (Mariano Torcal). Ορισμένοι, αρκετοί, δεν ψηφίζουν. Συνήθως όχι από ευρωσκεπτικισμό, αλλά από άγνοια για τα ευρωπαϊκά πράγματα, δυσαρέσκεια για τα εθνικά δρώμενα, πεποίθηση ότι με την ευρω-ψήφο δεν στέλνουν στην Ε.Ε. καθαρό μήνυμα, αποξένωση από την πολιτική, βεβαιότητα ότι τα ατομικά τους συμφέροντα δεν διακυβεύονται. Οι ευρωσκεπτικιστές τείνουν μάλλον να ψηφίζουν παρά να απέχουν. Κινητοποιούνται από τα κόμματά τους ευκολότερα στις ευρωεκλογές από ό,τι στις εθνικές.
Ως στοιχεία που ίσως ενθαρρύνουν την αποχή αναφέρεται η συνήθεια –ένα άτομο που απείχε από προηγούμενες εκλογές είναι πιθανό να απόσχει ξανά και ξανά, ακατάπαυστα–, αλλά και η αντίληψη ότι μία ψήφος ανάμεσα σε εκατομμύρια έχει μηδαμινές πιθανότητες να ανατρέψει τα γενόμενα. Ασθενή επιχειρήματα. «Στις εκλογές, οι άνθρωποι δεν κάνουν αναλύσεις κόστους/οφέλους», λέει ένας Καναδός ειδικός, ο Aντρέ Μπλέις, «απλά αισθάνονται ότι έχουν –ή δεν έχουν– το ηθικό καθήκον, την αστική ευθύνη να ψηφίσουν».
Κάθε αίσθημα ηθικής ευθύνης, όμως, εκπορεύεται από το δέσιμο με κάτι που μιλάει στο πνεύμα – ή στην καρδιά. Εν προκειμένω, την πολιτική. Πολιτική είναι η διαχείριση των συμβόλων, έλεγε ο Μιτεράν. Αν τα σύμβολα δεν είναι ισχυρά, πώς θα γίνει η ιδέα της ψήφου βόλι;
