Ενα από τα διλήμματα που ανέδειξαν οι φοιτητικές διαμαρτυρίες σε αμερικανικά πανεπιστήμια κατά των επιχειρήσεων του ισραηλινού στρατού στη Γάζα είναι η εξισορρόπηση αλληλοαντικρουόμενων αγαθών: ελευθερία έκφρασης έναντι, μεταξύ άλλων, θεσμικής ευρυθμίας και ασφάλειας. Η διαχείριση του διλήμματος δοκίμασε (όχι πάντοτε επιτυχώς) την ευθυκρισία αρκετών πανεπιστημιακών αρχών. Οπως φαίνεται από τις ανακοινώσεις τους, οι πρόεδροι αμερικανικών πανεπιστημίων είχαν, τουλάχιστον, επίγνωση του διλήμματος.
Υπάρχουν, όμως, πρυτανικές αρχές που δεν δείχνουν να βασανίζονται απαραίτητα από τέτοια διλήμματα. Οχι γιατί τα ιδρύματά τους είναι εστίες αρμονικής συμβίωσης, αλλά γιατί τείνουν να μη βλέπουν το ένα σκέλος του διλήμματος – την ευρυθμία και ασφάλεια. Τηρώντας τα προσχήματα (όρος απαραίτητος για τη φαινομενική αξιοπιστία τους), ορίζουν τον ρόλο τους έτσι ώστε να μη χρειάζεται να αποφασίζουν. Φυσικά, έτσι δεν διοικούν. Αλλά αμφιβάλλω αν κατανοούν τι εστί διοίκηση. Πιθανότατα τη συγχέουν με τη διευθέτηση ή τον κατευνασμό – σύνηθες σφάλμα.
Σε μια από τις εθιμοτυπικές καταλήψεις ελληνικών πανεπιστημίων (αυτή τη φορά ως μέρος διαμαρτυρίας κατά του νόμου περί ιδιωτικών ΑΕΙ) διακόπηκε αυθαίρετα η λειτουργία των υπηρεσιών δικτύου του ΕΚΠΑ, στις 12.2.24, μεταξύ 10.00 και 10.55 το πρωί. Το αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, ήταν να διακοπούν οι τηλεξετάσεις σε έξι μαθήματα. Ο πρύτανης του ΕΚΠΑ, κ. Σιάσος, έδωσε εντολή διενέργειας ένορκης διοικητικής εξέτασης (ΕΔΕ) προκειμένου να προσδιοριστούν «τα διαπραχθέντα πειθαρχικά παραπτώματα» και τα πρόσωπα που τα διέπραξαν. Η αντιπρύτανης Σοφία Παπαϊωάννου έφερε εις πέρας την ΕΔΕ και παρέδωσε το πόρισμά της.
Πραγματολογικά, το πόρισμα είναι εμπεριστατωμένο. Καταγράφει δράσεις και αλληλουχία γεγονότων. Συγχρόνως, το πόρισμα θυμίζει άνευρη ιατροδικαστική έκθεση. Τι λείπει; Η αξιολόγηση των δράσεων και των παραλείψεων. Γιατί έγινε ό,τι έγινε; Τι όφειλε να είχε γίνει, από ποιους; Με άλλα λόγια, στα καλά πορίσματα ο πραγματολογικός λόγος συνυφαίνεται με τον κανονιστικό. Από τον συνδυασμό των δύο προκύπτουν οι ευθύνες των εμπλεκομένων.
Το πόρισμα συμπεραίνει ότι το δίκτυο τέθηκε εκτός λειτουργίας «με πρωτοβουλία» του προϊσταμένου του Κέντρου Λειτουργίας και Διαχείρισης Δικτύου (ΚΛΕΙΔΙ) του ΕΚΠΑ. Ο προϊστάμενος πήρε αυτή την πρωτοβουλία υπό «ιδιαίτερα πιεστικές συνθήκες», προκειμένου «να αποφευχθεί βίαιη εισβολή και εκτεταμένος βανδαλισμός του κτιρίου του ΚΛΕΙΔΙ» και, επιπλέον, να προστατεύσει «τη σωματική του ακεραιότητα», η οποία απειλούνταν από «εξαγριωμένα νεαρά άτομα» που «προσπαθούσαν να παραβιάσουν την είσοδο του κτιρίου με βία». Πριν πάρει την απόφασή του, ο προϊστάμενος διαβουλεύθηκε με τον αρμόδιο αντιπρύτανη Ευστάθιο Ευσταθόπουλο, ο οποίος τον προέτρεψε, αφενός «να αποφευχθεί η κλιμάκωση της έντασης», αφετέρου να προστατευθούν οι υποδομές του Κέντρου. Τούτων δοθέντων, το πόρισμα αποφαίνεται ότι ο προϊστάμενος δεν φέρει πειθαρχικές ευθύνες. Αυτό που αποσιωπά, όμως, είναι ποιοι φέρουν διοικητικές ευθύνες (πειθαρχικές ή μη).
Στο πόρισμα της ΕΔΕ για τη διακοπή των υπηρεσιών δικτύου του ΕΚΠΑ αποσιωπάται η άβολη αλήθεια: απαιτείται αστυνόμευση και εφαρμογή του νόμου έναντι όσων απειλούν με βία μέλη της πανεπιστημιακής κοινότητας.
Το πόρισμα τεκμηριώνει ότι ο προϊστάμενος του Κέντρου πήρε την απόφαση της προσωρινής διακοπής του δικτύου υπό την απειλή ασκήσεως βίας. Η απόφασή του ήταν εύλογη υπό τις περιστάσεις. Το πόρισμα, όμως, αποφεύγει να θέσει το καίριο ερώτημα: γιατί η διαχείριση των περιστάσεων (δηλαδή η απρόσκοπτη συγκέντρωση 150 εξαγριωμένων νεαρών μπροστά από το ΚΛΕΙΔΙ το πρωί της 12.2) ήταν αυτή που ήταν, δηλαδή παθητική; Με άλλα λόγια: τι έκαναν οι πρυτανικές αρχές όταν είδαν την εξαγριωμένη ομάδα να πολιορκεί το Κέντρο; Γιατί δεν ζήτησαν τη συνδρομή της αστυνομίας, έστω κατασταλτικά;
Στο μέτρο που στη βία των εξαγριωμένων νεαρών δεν αντιτάχθηκε η προστασία της έννομης τάξης από την αστυνομία, η μόνη εύλογη εναλλακτική ήταν ο επιτόπιος κατευνασμός, εξ ου και η κύρια μέριμνα του αντιπρύτανη για την αποφυγή της κλιμάκωσης. Με άλλα λόγια, όταν δεν διαχειρίζεσαι στιβαρά τους τραμπούκους (για να το πω ωμά, όταν δεν τους αντιτάσσεις τη νόμιμη βία του κράτους δικαίου), θα αναγκαστείς να τους καταπραΰνεις, ενδίδοντας στις απαιτήσεις τους. Ο προϊστάμενος ενήργησε ενδοτικά διότι οι πρυτανικές αρχές είχαν ενεργήσει φοβικά.
Η ιδιόρρυθμη αντίληψη περί της ασφάλειας των πανεπιστημιακών χώρων αποκαλύπτεται στα συμπεράσματα του πορίσματος. Η ασφάλεια θεωρείται θέμα αποκλειστικά τεχνικό, όχι και θεσμικό – αξιακό. Το πόρισμα αναφέρεται σε «πόρτες» και «κλειδαριές» και βεβαιώνει ότι το ΕΚΠΑ έχει εγκαταστήσει «εφεδρικό» server. Αναγκαία όλα αυτά, αλλά αποσιωπάται η άβολη αλήθεια: απαιτείται αστυνόμευση και εφαρμογή του νόμου έναντι όσων απειλούν με βία μέλη της πανεπιστημιακής κοινότητας. Παρόμοια περιστατικά θα αποφευχθούν, αναφέρει το πόρισμα, με καλύτερη τεχνολογία, παραλείποντας, ωστόσο, τη σημασία της εμπέδωσης θεσμικής ευρυθμίας και ασφάλειας, ως αποτέλεσμα της αλλαγής κουλτούρας (μέρος της οποίας είναι ο σεβασμός του νόμου). Η αλλαγή κουλτούρας, όμως, είναι δύσκολη – ασ’ το γι’ αργότερα. Πόρτες ασφαλείας, αντιθέτως, αλλάζεις εύκολα.
Σε ένα καλά διοικούμενο πανεπιστήμιο, έπειτα από περιστατικά όπως αυτό, ο αρμόδιος αντιπρύτανης θα είχε παραιτηθεί, οι πρυτανικές αρχές θα είχαν προσφύγει στη Δικαιοσύνη και ο πρόεδρος του Συμβουλίου θα ζητούσε εξηγήσεις από τον πρύτανη σε ό,τι αφορά την προστασία της ασφάλειας του ιδρύματος. Σημαντική λεπτομέρεια: με τον νόμο της κ. Κεραμέως, ο πρύτανης και ο πρόεδρος του Συμβουλίου συμπίπτουν στο ίδιο πρόσωπο! Οταν δεν θεσπίζεις τη λογοδοσία, θάλπεις την αβελτηρία και διευκολύνεις την ασυδοσία.
*Ο κ. Χαρίδημος Τσούκας (www.htsoukas.com) είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και ερευνητής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Warwick.
