Σε όλες τις περιπτώσεις πολύνεκρων δυστυχημάτων ή εθνικών τραγωδιών που προκλήθηκαν με ευθύνη ή συνευθύνη του Δημοσίου, ξεκινάει ένας πολυετής, δαπανηρός δικαστικός αγώνας στα διοικητικά δικαστήρια για να καταβληθούν από το Δημόσιο αποζημιώσεις στα θύματα – επιζώντες ή στις οικογένειες και στους στενούς συγγενείς των νεκρών. Στις υποθέσεις αυτές, είτε λόγω καθυστέρησης στον προσδιορισμό της συζήτησης της υπόθεσης είτε λόγω συχνών αναβολών ή κυρίως λόγω της άσκησης όλων των ενδίκων μέσων, μεσολαβούν 10, 15 ή και 20+ χρόνια μέχρι να εκδοθεί και να εκτελεστεί η δικαστική απόφαση. Οι πολυετείς αυτές αντιδικίες δεν συμβιβάζονται με την εικόνα ενός κράτους δικαίου.
Ενδεικτικά: για το ναυάγιο του «Εξπρές Σάμινα», με 81 νεκρούς στις 26.9.2000, ακόμη υπάρχουν εκκρεμείς δίκες για τις αποζημιώσεις οικογενειών των θανόντων ή όσων επέζησαν, όπως και για τις αποζημιώσεις από την πτώση του στρατιωτικού ελικοπτέρου «Σινούκ» στις 11.9.2004 με τους 17 νεκρούς…
Για τις πλημμύρες στη Μάνδρα στις 15.11.2017 με 24 νεκρούς και όσων οι περιουσίες και τα σπίτια καταστράφηκαν, οι δίκες συνεχίζονται…
Για την πυρκαγιά στο Μάτι στις 23.7.2018 με 104 νεκρούς, 60 εγκαυματίες και εκατοντάδες ζημιωθέντες, οι δίκες βρίσκονται ακόμη στον πρώτο βαθμό…
Για το τραγικά αδιανόητο σιδηροδρομικό δυστύχημα στα Τέμπη στις 28.2.2023 με 57 νεκρούς και 181 τραυματίες, ήδη έχουν ασκηθεί οι πρώτες αγωγές αποζημίωσης…
Μπορεί να αλλάξει δραστικά η εικόνα αυτή των καθυστερήσεων σε υποθέσεις που είναι αναμφισβήτητη η υπαιτιότητα των δημοσίων οργάνων και υπηρεσιών; Αναμφίβολα ναι. Υπάρχουν δύο απλές δυνατότητες ρύθμισης:
1. Με νομοθετική διάταξη στην οποία θα προβλέπεται, σε περιπτώσεις πολύνεκρων δυστυχημάτων και εθνικών τραγωδιών, όπως οι παραπάνω, η άμεση από πλευράς Δημοσίου καταβολή αποζημίωσης για ηθική βλάβη ή ψυχική οδύνη στα θύματα – επιζώντες ή στις οικογένειες και στους στενούς συγγενείς των νεκρών αντίστοιχα, κατόπιν εξέτασης της σχετικής αίτησης, δικαιολογητικών και στοιχείων από διοικητική επιτροπή (στα πρότυπα λειτουργίας της «Ελληνικής Αρχής Αποζημίωσης Θυμάτων Εγκληματικών Πράξεων» του άρθρου 1 του ν. 3811/2009). Προς εξασφάλιση των δικαιωμάτων του Δημοσίου, στην ίδια διάταξη μπορεί να προβλεφθεί ότι η όποια καταβολή δεν αποτελεί παραδοχή αποκλειστικής ευθύνης του Δημοσίου και δεν του στερεί το δικαίωμα να αναζητήσει ποσά που κατέβαλε από τυχόν συνυπαιτίους του.
2. Με ενεργοποίηση της συνταγματικά προβλεπόμενης (άρθρο 100 Α του Συντάγματος) αρμοδιότητας εξωδικαστικής επίλυσης διαφορών από το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους (ΝΣΚ) που εξειδικεύεται στα άρθρα 3, 4, 6, 7 και 27 του ν. 4831/2021. Στις περιπτώσεις αυτές οι συναφείς αξιώσεις αποζημίωσης για ηθική βλάβη ή ψυχική οδύνη υποβάλλονται –με τον σχετικό φάκελο– για αναγνώριση στο ΝΣΚ και εκδίδεται πράξη ή πρακτικό του ΝΣΚ που εκτελείται άμεσα χωρίς παρεμβολή των δικαστηρίων. Η διαδικασία αυτή είναι ανέξοδη και σύντομη, καθώς για την ολοκλήρωσή της συνήθως αρκούν τρεις μήνες.
Ομως, τι ποσά θα «επιδικάζονται» και στις δύο περιπτώσεις; Πώς θα υπολογίζεται η αποζημίωση; Εύλογη ερώτηση, εύκολη απάντηση. Μπορεί να δημιουργηθεί ένας ενδεικτικός κατάλογος με τα αντίστοιχα ποσά αποζημίωσης για ηθική βλάβη και ψυχική οδύνη που δικαιούνται τα θύματα – επιζώντες και οι οικογένειες των φονευθέντων. Τα ποσά θα στηρίζονται σε συγκριτικά στοιχεία τελεσίδικων δικαστικών αποφάσεων επί ομοειδών υποθέσεων (υφίσταται πλήθος τέτοιων αποφάσεων διοικητικών δικαστηρίων με παγιωμένα ποσά αποζημιώσεων που επιδικάζονται σε παθόντες ή σε γονείς, αδελφούς, συζύγους, συντρόφους, τέκνα, παππούδες, γιαγιάδες κ.λπ.) και με βάση τα στοιχεία αυτά οι υποθέσεις θα επιλύονται ταχύτατα εξωδικαστικά με έναν από τους δύο τρόπους που παραπάνω προτείνουμε.
Στις περιπτώσεις πολύνεκρων δυστυχημάτων και εθνικών τραγωδιών, που προκλήθηκαν με ευθύνη ή συνευθύνη του Δημοσίου, η εξωδικαστική άμεση καταβολή ευλόγων αποζημιώσεων αποτελεί ελάχιστη ένδειξη ανθρωπιάς.
Σημειώνουμε ότι η ολομέλεια του ΝΣΚ χρησιμοποιώντας συγκριτικά στοιχεία από ομοειδείς δικαστικές υποθέσεις «έκλεισε» με πρακτικά τον Δεκέμβριο του 2016 την υπόθεση της αποζημίωσης για τον θάνατο του Αλ. Γρηγορόπουλου, τον Δεκέμβριο του 2020 την υπόθεση των νεκρών της Marfin και τον Απρίλιο του 2022 την υπόθεση του θανάτου μαθητή σε σχολείο στο Μενίδι, καθώς και πολλές άλλες κατά βάση μεμονωμένες περιπτώσεις.
Οταν έχουν χαθεί άνθρωποι ή έχουν σημαδευτεί σωματικά και ψυχικά για όλη τους τη ζωή από σφάλματα και παραλείψεις που οφείλονται σε όργανα του Δημοσίου, αποτελεί ελάχιστη ένδειξη ανθρωπιάς και αλληλεγγύης η άμεση, χωρίς χρονοτριβή, χωρίς ατελείωτες δικαστικές διενέξεις και ψυχοφθόρες διαδικασίες καταβολή εύλογης χρηματικής ικανοποίησης για την ψυχική οδύνη ή την ηθική βλάβη που αυτοί υπέστησαν.
Τον πόνο, τα τραύματα και την απώλεια καμία αποζημίωση ή άλλη υλική απολαβή δεν μπορεί να θεραπεύσει. Η όποια υλική αποκατάσταση επίσης δεν μπορεί να υποκαταστήσει τόσο την εύλογη αξίωση για την ποινική τιμωρία όσων κριθούν ένοχοι όσο και την πάνδημη απαίτηση να εκσυγχρονιστεί επιτέλους το κράτος και να βελτιωθούν οι δομές του προκειμένου να μην επαναληφθούν οι τραγωδίες αυτές στο μέλλον.
Ο προτεινόμενος τρόπος εξωδικαστικής επίλυσης του ζητήματος των αποζημιώσεων για ηθική βλάβη ή ψυχική οδύνη εναρμονίζεται με την έννοια του σύγχρονου κράτους δικαίου, αφού:
α) Καταργεί τις άσκοπες, άδικες και χρονοβόρες αντιδικίες του Δημοσίου με τις οικογένειες των θυμάτων ή και επιζώντων για την καταβολή αποζημίωσης για ηθική βλάβη ή ψυχική οδύνη και απαλλάσσει τους εμπλεκομένους από διαρκείς δικαστικές διενέξεις και χρονοβόρες διαδικασίες έντονης ψυχικής εξουθένωσης ανθρώπων που έχουν ήδη πληγεί ανεπανόρθωτα.
β) ∆εν αφορά προφανώς τις ποινικές δίκες οι οποίες θα διεξάγονται κανονικά και θα επιβάλλονται στους υπαιτίους οι προβλεπόμενες ποινές.
γ) Εξυπηρετεί το ουσιαστικό δημόσιο συμφέρον στο οποίο προδήλως συμπεριλαμβάνεται και η υποχρέωση του κράτους δικαίου να αποζημιώνει δίκαια, εύλογα και κυρίως σε χρόνο επίκαιρο όσους υπαίτια ζημίωσε.
*Ο κ. Ιωάννης – Κωνσταντίνος Χαλκιάς είναι ε/τ πρόεδρος του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους.
