Τριάντα χρόνια μετά τις ιστορικές εκλογές που ανέδειξαν πρόεδρο τον Νέλσον Μαντέλα και σφράγισαν το τέλος του απαρτχάιντ, η Νότιος Αφρική περνάει σε νέα, απρόβλεπτη εποχή. Οι εθνικές και περιφερειακές εκλογές της 29ης Μαΐου 2024 είδαν το κόμμα του Μαντέλα, το Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο (ANC), που από το 1912 ηγήθηκε της μάχης εναντίον των φυλετικών διακρίσεων, να χάνει την απόλυτη πλειοψηφία στη Βουλή για πρώτη φορά. Τώρα, το ANC αναγκάζεται να διαπραγματευθεί συμφωνία για κυβέρνηση συνασπισμού που θα κρίνει ποιος θα είναι πρόεδρος και ποιο δρόμο θα ακολουθήσει η χώρα. Οι πιθανοί κυβερνητικοί εταίροι είναι τόσο διαφορετικοί μεταξύ τους που τα σενάρια για το άμεσο μέλλον κυμαίνονται από την προσπάθεια εξασφάλισης μιας σχετικής σταθερότητας για την καταπολέμηση σοβαρότατων προβλημάτων, όπως η διαφθορά, η εγκληματικότητα και η κατάρρευση βασικών υπηρεσιών, έως τη ριζοσπαστική, λαϊκιστική αντιμετώπιση της ανισότητας.
Η νέα Βουλή θα συνεδριάσει μέσα στις επόμενες δύο εβδομάδες. Εως τότε, πρέπει να έχει επιτευχθεί συμφωνία είτε για κυβέρνηση συνασπισμού είτε για μειοψηφική κυβέρνηση του ANC που θα το στηρίζει άλλο κόμμα σε σημαντικά ζητήματα όπως η έγκριση του κρατικού προϋπολογισμού. Η εκλογική αριθμητική και τα ιστορικά και προσωπικά φορτία των εμπλεκομένων καθιστούν πολύ δύσκολο τον σχηματισμό κυβέρνησης. Παρότι το αποτέλεσμα των εκλογών οφείλεται στα μεγάλα προβλήματα που το ANC δεν έλυσε, οι απαιτήσεις κάποιων πιθανών εταίρων και το αποτέλεσμα της διαπραγμάτευσης πιθανώς θα επιδεινώσουν την κατάσταση.
Από το 1994 έως το 2019, το ANC κέρδισε απόλυτη πλειοψηφία σε έξι εθνικές εκλογικές αναμετρήσεις, απόδειξη της εκτίμησης στην οποία το είχαν οι πολίτες για τον απελευθερωτικό αγώνα και την ειρηνική μετάβαση από το απαρτχάιντ σε μια πολυπολιτισμική δημοκρατία. Στις δεκαετίες της διακυβέρνησής του, όμως, το κόμμα απογοήτευσε πολλούς με σφάλματα και αλαζονική συμπεριφορά. Από τη μία, η κακοδιαχείριση, η διαφθορά και η εγκληματικότητα, από την άλλη, η άρνηση να εφαρμόσει ακραίες πολιτικές, όπως η κατάσχεση γης από λευκούς αγρότες χωρίς αποζημίωση, εξόργιζαν ολοένα περισσότερους πολίτες. Ετσι, τα τελευταία χρόνια το κόμμα διασπάστηκε. Ενώ το ANC κέρδισε τις περισσότερες ψήφους, με ποσοστό 40,2%, έχασε 17,3% από το 2019. Τρίτο κόμμα αναδείχθηκε το νεοσύστατο ΜΚ του Τζέικομπ Ζούμα. Ο Ζούμα, τρίτος πρόεδρος της χώρας, παρέδωσε τη Ν. Αφρική στη διαφθορά σε όλα τα επίπεδα, πριν τον εκθρονίσει και τον διαδεχθεί ο σημερινός πρόεδρος, Σίριλ Ραμαφόζα. Παρότι ο Ζούμα ο ίδιος αποκλείστηκε από τις εκλογές λόγω ποινικής καταδίκης, το κόμμα του απέσπασε το 14,6% των ψήφων. Το τέταρτο κόμμα, με 9,5%, οι Μαχητές της Οικονομικής Απελευθέρωσης (EFF), είναι όχημα πρώην αρχηγού της νεολαίας του ANC, Τζούλιους Μαλέμα. Δεύτερο κόμμα αναδείχθηκε η Δημοκρατική Συμμαχία (DA), με 21,8%. Με λευκό αρχηγό, το DA θεωρείται από κάποιους αντιπάλους του όχημα για τη συνέχιση της κυριαρχίας των λευκών – κατηγορία που το κόμμα, ασφαλώς, διαψεύδει. Οι θητείες του ως κυβέρνησης της περιοχής που συμπεριλαμβάνει το Κέιπ Τάουν θεωρούνται επιτυχημένες.
Η εκλογική αριθμητική και τα ιστορικά και προσωπικά φορτία των εμπλεκομένων καθιστούν πολύ δύσκολο τον σχηματισμό κυβέρνησης μετά τις εκλογές της 29ης Μαΐου.
Για να αποκτήσει πλειοψηφία στη Βουλή των 400 εδρών με μόνο έναν εταίρο, το ANC θα πρέπει να έρθει σε συμφωνία είτε με το DA είτε με το MK του Ζούμα. Συμμαχία μόνο με το EFF δεν αρκεί για την κυβέρνηση να περάσει τον πήχυ των 201 εδρών, οπότε θα έπρεπε να ενταχθεί και άλλο μικρότερο κόμμα στον συνασπισμό. Μια συμμαχία ANC-DA θα καθησύχαζε όσους φοβούνται τις ακραίες πολιτικές που απαιτούν το ΜΚ και το EFF. Ομως, αυτό θα ενίσχυε αυτά τα κόμματα, καθώς θα μπορούν να κατηγορούν το ANC για «ξεπούλημα» στους λευκούς. Ενδεχόμενη συμμαχία ANC-MK ή ANC-EFF, θα έπληττε σοβαρά την εμπιστοσύνη των αγορών στην οικονομία και στο νόμισμα (το ραντ), θα επιδείνωνε κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα, με επικίνδυνες συνέπειες. Η κατάσταση περιπλέκεται περισσότερο από το γεγονός ότι ο πρόεδρος Ραμαφόζα δεν μπόρεσε (ή δεν προσπάθησε αρκετά) να λύσει κορυφαία προβλήματα όπως η διαφθορά και η εγκληματικότητα, οι πολύωρες διακοπές ηλεκτρικής ενέργειας, η αποτυχία κρατικών επιχειρήσεων, η ακραία ανισότητα. Επιπλέον, δεν ελέγχει απολύτως το ANC. Ετσι δεν αποκλείονται νέες διασπάσεις.
Οσοι πιστεύουν στη μαγική ικανότητα της δημοκρατίας να λύνει προβλήματα ελπίζουν ότι το ισχυρό ράπισμα που δέχθηκε το ANC θα το οδηγήσει σε μια πιο αποτελεσματική διαχείριση της χώρας. Ομως, εάν τα προβλήματα δεν λυθούν με τρόπο που θα ικανοποιεί τους περισσότερους, οι λαϊκιστές θα μπορέσουν να προκαλέσουν πολύ μεγαλύτερες δυσκολίες για την κυβέρνηση. Τότε, υπάρχει κίνδυνος ο κατακερματισμός του πολιτικού τοπίου να οδηγήσει σε ολοένα μεγαλύτερες εντάσεις μεταξύ ολοένα μικρότερων κομμάτων που θα εκφράζουν ακραίες θέσεις.
Η Ν. Αφρική μπόρεσε να αποφύγει τη βία και να κάνει θετικά βήματα τα πρώτα χρόνια της ελευθερίας χάρη στην προσωπικότητα του χαρισματικού Μαντέλα και στενών συντρόφων του, αλλά και χάρη σε ένα από τα πιο δημοκρατικά συντάγματα του κόσμου. Ο λαός, με μία φωνή, εξέφραζε την ελπίδα για μια νέα, δίκαιη κοινωνία. Γρήγορα, όμως, φάνηκαν μεγάλες αδυναμίες στη νέα άρχουσα τάξη και στο πολιτικό προσωπικό γενικώς. Αγανακτισμένοι, οι ψηφοφόροι ανακάτεψαν την τράπουλα. Τώρα, χωρίς τον Μαντέλα, το ANC καλείται να επιλέξει μεταξύ του δύσκολου δρόμου της συνεργασίας για την ανάπτυξη και της περαιτέρω λεηλασίας αυτής της τόσο πλούσιας σε ανθρώπους, πόρους και ελπίδες χώρας.
