Αλήθεια, δεν τον έβλεπαν; Δεν τον άκουγαν; Δεν είχε εμφανιστεί, έστω και καθυστερημένος, μπροστά τους, με το παράστημα της ξεκάλτσωτης, πλην γραβατωμένης, επισημότητας για να τους αφηγηθεί (ξανά) τη ζωή του, ως success story αυτοδημιούργητου καπιταλιστή και φλογερού Ελληνα που επέστρεψε «από την πιο ανταγωνιστική αγορά» για να «ενωθεί ξανά με τις ρίζες του»; Και πώς, μετά τόσο φλογερό κήρυγμα σωβινισμού και ναρκισσισμού, βρήκαν κουράγιο να του φωνάζουν «Στέφανε, γερά, να φύγει η Δεξιά»;
Το σύνθημα την Πέμπτη στο Σύνταγμα ήταν τόσο παράταιρο –ριγμένο στην αθηναϊκή νύχτα από μια άλλη εποχή– που φώτισε, σαν φωτοβολίδα, ένα κενό. Στο πολιτικό τοπίο, όπως αναδείχθηκε σε αυτή την περίοδο των αδρανών εκλογών, οι παλιοί όροι έχουν απογυμνωθεί από το νόημά τους. Ως ηγέτης της Αριστεράς εμφανίζεται ένα πρόσωπο που καθιστά την αυτοβιογραφία του και την περιουσία του κεντρικό μήνυμά του. Το «πρόγραμμά» του είναι ότι ο ίδιος είναι πιο ικανός και πιο καθαρός από το βρώμικο σύστημα.
Αλλά και η προεκλογική συζήτηση (αν μπορεί κανείς να την ονομάσει έτσι) δεν περιέλαβε ούτε καν τις κλισαρισμένες κατηγορίες περί «νεοφιλελεύθερης αναλγησίας» και «ατλαντικής υποταγής». Αντιθέτως, εξαντλήθηκε στη σύγκριση τιμοκαταλόγων για το λάδι και τη φέτα και σε μια απολίτικη πόλωση για τα ακίνητα των αρχηγών. Σε κανένα σημείο της προεκλογικής περιόδου οι βασικοί παίκτες δεν προσποιήθηκαν καν ότι έχουν αντίπαλα πολιτικά σχέδια να συγκρίνουν. Απέναντι στον κατάλογο των σκανδάλων και του σούπερ μάρκετ που ανέμιζαν τα δύο μεγαλύτερα κόμματα της αντιπολίτευσης, η κυβέρνηση αντέτεινε μια, εξίσου ανιδεολογική, παράταση της περυσινής καμπάνιας της: Εμείς είμαστε το σταθερό χέρι στο τιμόνι. Βλέπετε κανένα καλύτερο για τη δουλειά;
Πρέπει άραγε να ανησυχούμε για την πεζότητα του πολιτικού λόγου; Πρέπει να νοσταλγούμε τις μεγάλες ιδέες και τις μεγάλες σημαίες;
Από μια άποψη, η αχρωμία αυτής της αναμέτρησης είναι έκφανση της επιστροφής στην κανονικότητα. Η χρεοκοπημένη δημοκρατία των μεγάλων δραμάτων και των υπαρξιακών διλημμάτων επιστρέφει σε μια ρουτίνα, που δεν θυμίζει την περίοδο της εναλλαγής του μεγάλου διπολισμού. Προσομοιάζει όμως σε εκείνη την ατμόσφαιρα όπου οι εκλογές δεν έμοιαζαν με ιστορικά βάραθρα. Ο εκλογικός ανταγωνισμός δεν είχε εμφυλιακή ένταση.
Ετσι και τώρα. Ελεεινολογούμε τα προεκλογικά ήθη και την ψηφιακή πασαρέλα ως εκφυλισμό. Αλλά δεν θα ήταν αδικαιολόγητη και μια κάποια ανακούφιση, για το γεγονός ότι μπορούμε πια να απολαμβάνουμε –ή και να περιφρονούμε– το πολιτικό θέατρο, χωρίς φόβους και πάθη. Χωρίς την αγωνία ότι μπορεί να διακυβεύεται κάτι ζωτικότερο από την αισθητική μας.
Από την κακογουστιά δεν πέθανε ποτέ κανείς.
Επιδείξεις
Το «πόθεν έσχες» στη γιγαντοοθόνη: Η περιουσιακή κατάσταση δεν δηλώνεται απλώς. Πορνογραφείται.
Μονομέρεια
Απ’ όλα τα θέματα που κατάφερε να αποσιωπήσει ο προεκλογικός ανταγωνισμός, ίσως το πιο σημαντικό είναι το κόστος της μεγάλης ελληνικής επιτυχίας: οι σοβαρές –και, πλέον, αλγεινές– παρενέργειες των «ρεκόρ» του τουρισμού. Η συζήτηση συνήθως επικεντρώνεται στην απειλή για το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον – στις πολυτελείς οικοδομές που προσγειώνονται στο αιγαιακό τοπίο για να κατοικηθούν μόνο τρεις μήνες τον χρόνο. Θα πρέπει όμως τώρα, που είναι ακόμη καλές οι ημέρες για το «προϊόν», να συζητήσουμε και να σχεδιάσουμε τα όρια των αντοχών του. Πρόκειται για προϊόν ευάλωτο στην κλιματική κρίση, στο οποίο βασίζεται μονομερώς η ανάπτυξη, αλλά, σε μεγάλο βαθμό, και η έκρηξη στις τιμές των ακινήτων. Οι επιπτώσεις του υπερτουρισμού στην αξία της στέγης είναι ο αντιδραστήρας της νέας κοινωνικής ανισότητας: Αυτοί που έχουν ή κληρονομούν ακίνητα μπορούν να πολλαπλασιάζουν το εισόδημά τους χωρίς εργασία ή επένδυση, απομακρυνόμενοι ολοένα και περισσότερο από εκείνους που προσπαθούν να εξασφαλίσουν στέγη «εξαρτημένοι» από τον μισθό τους. Η «μηχανή» αυτή δεν θα αναστραφεί μόνο αν το κράτος επενδύσει σε «κοινωνική» κατοικία. Ο αυτοματισμός της τουριστικής μονομέρειας δεν θα τιθασευτεί χωρίς φαντασία.
