Πριν από χρόνια, ο Αμερικανός συνθέτης Φίλιπ Γκλας ήταν για μια ειδική βραδιά στην Αθήνα και στο «Παλλάς». Μόνος στη σκηνή, έπαιζε στο πιάνο τις αργόσυρτες «Μεταμορφώσεις» του, εμπνευσμένες από τον Κάφκα. Ηταν μια υποβλητική, αλησμόνητη νύχτα. Ο γράφων ήταν εκεί. Οπως και πολλοί άλλοι στην Ελλάδα, είχα ανακαλύψει τον Γκλας το 1983, μέσα από τη μουσική υπόκρουση του ντοκιμαντέρ «Κογιανισκάτσι» του Γκόντφριντ Ρέτζιο, σε παραγωγή Φράνσις Φορντ Κόπολα.
«Κογιανισκάτσι» στη γλώσσα των Ινδιάνων Χόπι της Βορείου Αμερικής σημαίνει «κόσμος δίχως ισορροπία». Η ταινία του Ρέτζιο πραγματευόταν (προτού γίνει «κουλ»…) την καταστροφή του περιβάλλοντος, την ανισορροπία στη σχέση μας με τη φύση, τον καταναλωτισμό, την αποξένωση.
Πολλοί νομίσαμε τότε ότι ο γεννημένος το 1937 Γκλας ήταν ένας ακόμα κινηματογραφικός συνθέτης. Εκανε, βέβαια, μεγάλη καριέρα ως κινηματογραφικός συνθέτης, όμως είχε ήδη τη δική του ξεχωριστή πορεία στον χώρο της σύγχρονης αμερικανικής «λόγιας» μουσικής, πλάι σε άλλα σπουδαία ονόματα, όπως αυτά των Τζον Ανταμς, Στιβ Ράιχ, Μόρτον Φέλντμαν, Ινγκραμ Μάρσαλ κ.ά.
Κάποιοι από αυτούς τους μουσικούς είχαν –κάπως αυθαίρετα είναι η αλήθεια– κατηγοριοποιηθεί ως «μινιμαλιστές». Εκτός Αμερικής, με την ανακάλυψη του Φίλιπ Γκλας, κάποιοι από εμάς ανακαλύψαμε τη σχολή του μινιμαλισμού στη μουσική: το ελάχιστο, είτε ως μουσικός φθόγγος είτε ως συγχορδία είτε ως επαναλαμβανόμενο μοτίβο, γίνεται εδώ η δομή της σύνθεσης (στην περίπτωση του Γκλας, τα ζαλιστικά αρπέζ του). Σαν μια έκρηξη εκ των έσω· από το μικρό στο μέγα.
Μια μουσική ατμόσφαιρα για την εποχή της ταχύτητας και του ιλίγγου, της μόνωσης, αλλά και της μάζας, της καταιγιστικής μητρόπολης, μα και των απέραντων ερημικών εκτάσεων των πιο απομακρυσμένων τοπίων του πλανήτη.
Αυτή την εβδομάδα, θα παρακολουθήσουμε το «Λέξεις χωρίς μουσική», την αυτοβιογραφία του Γκλας που μόλις τώρα εξέδωσαν στα ελληνικά οι εκδόσεις Ροπή, σε μετάφραση της Αφροδίτης Γεωργαλιού. Οι επόμενες τέσσερις ημέρες θα είναι μουσικές – μουσικές για τον όψιμο εικοστό αιώνα αλλά και για τον πρώιμο εικοστό πρώτο.
Υπάρχει μία ακόμα προσωπική ανάμνηση σχετική με τη μουσική του Γκλας: μια άλλη, καλοκαιρινή αυτή τη φορά, βραδιά στον Λυκαβηττό, θυμάμαι τον Γκλας να διευθύνει ζωντανά την ορχήστρα σε μια ειδική προβολή του «Κογιανισκάτσι».
Την ταινία την είχα πρωτοπαρακολουθήσει στα δεκαπέντε μου, σε βιντεοκασέτα. Χάρη σε αυτήν ανακάλυψα έναν συναρπαστικό μουσικό, το έργο του οποίου με είχε στοιχειώσει από τότε. Η μουσική του Γκλας έχει αυτό το «ενοχλητικό» γνώρισμα: θυμίζει κουνούπι στο δωμάτιο μέσα στη νύχτα. Για αρχή, δοκιμάστε στο YouTube να ακούσετε το Κοντσέρτο για βιολί και ορχήστρα, κυρίως το δεύτερο, αργό του μέρος.
