Από τη Μεταπολίτευση και μετά, μια σταθερή έκφραση είναι η καθημερινότητα των πολιτών. Ολες, μα όλες οι κυβερνήσεις αγωνίζονται να τη βελτιώσουν, μα όλες δεν τα καταφέρνουν. Δεν θυμάμαι μια κυβέρνηση που, κατά γενική παραδοχή, να πέρασε με ικανοποιητικό βαθμό αυτή τη δοκιμασία. Τελικά μήπως τα προβλήματα της καθημερινότητας είναι άλυτα; Μήπως η καθημερινότητα είναι τόσο πολύπλοκη και σύνθετη που η αντιμετώπισή της από τις κυβερνήσεις μοιάζει με το έργο του Σισύφου; Διορθώνουν, διορθώνουν και βλέπουν πως νέα προβλήματα αναφύονται, πολλές φορές πολύ πιο δυσεπίλυτα από αυτά που λύθηκαν, με αποτέλεσμα η μεγάλη εικόνα να παραμένει αρνητική. Δηλαδή μπορεί να γίνονται δύο βήματα μπροστά, αλλά αυτό που μετράει είναι το ένα που γίνεται προς τα πίσω ή φαίνεται πως γίνεται προς τα πίσω. Πάντα η επικαιρότητα αναδεικνύει τα κακώς κείμενα, τα οποία ως γνωστόν δεν τελειώνουν ποτέ.
Εχω την εντύπωση πως και οι πολίτες έχουν προσαρμόσει την έννοια της καθημερινότητας στα δικά τους προβλήματα. Ετσι αυτές οι μικρές, πολλές καθημερινότητες είναι αδύνατον να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά και, κατ’ αυτόν τον τρόπο, η κοινή αντίληψη είναι πως ελάχιστα έχουν γίνει. Και αυτή δεν είναι μια ελληνική παθογένεια. Αφορά όλες τις κοινωνίες που έχουν ένα ικανοποιητικό επίπεδο ανάπτυξης και οι πολίτες τους έχουν αυξημένες απαιτήσεις από τις κυβερνήσεις τους. Τα προβλήματα που συνθέτουν την καθημερινότητα των πολιτών δεν είναι μόνον πολλά και πολύπλοκα, ξεφυτρώνουν διαρκώς σαν τα κεφάλια της Λερναίας Υδρας. Εκεί που ένας υπουργός, γεμάτος ικανοποίηση, δηλώνει πως αντιμετώπισε με επιτυχία ένα χρόνιο πρόβλημα, ξαφνικά βρίσκεται μπροστά σε ένα άλλο, πολύ σοβαρότερο από αυτό που έλυσε. Και κάπως έτσι η ζωή συνεχίζεται.
Για να υπάρξουν δραστικές και ορατές αλλαγές που να βελτιώνουν τη ζωή των πολιτών θα πρέπει να γίνουν τομές στη λειτουργία της κρατικής μηχανής.
Δηλαδή θα πρέπει να κρατάμε μικρό καλάθι απέναντι σε αυτό που ονομάζουμε καθημερινότητα; Φυσικά! Οχι γιατί είμαστε περιορισμένων απαιτήσεων και χαμηλών προσδοκιών, αλλά διότι δεν είμαστε αιθεροβάμονες. Τα περισσότερα από αυτά τα προβλήματα άπτονται της λειτουργίας του κράτους. Για να υπάρξουν δραστικές και ορατές αλλαγές που να βελτιώνουν τη ζωή των πολιτών θα πρέπει να γίνουν τομές στη λειτουργία της κρατικής μηχανής. Αν λάβουμε υπόψη πως η γραφειοκρατία είναι μέσα στην πρώτη τριάδα της μαύρης λίστας των πολιτών, τότε εύκολα γίνεται αντιληπτό πως ο περιορισμός της απαιτεί τεράστια αποθέματα πολιτικού θάρρους, διότι μέσω της γραφειοκρατίας εκατοντάδες κρατικές δομές επιβεβαιώνουν την ύπαρξή τους. Και το χειρότερο: το κράτος έχει συγκροτηθεί σταδιακά με τέτοιο τρόπο από το 1981 και μετά –και παραμένει αναλλοίωτο, καθώς σήμερα απλώς ψηφιοποιούμε τη γραφειοκρατία– ώστε οι επί μέρους αποσπασματικές μεταρρυθμίσεις επιλύουν μερικά προβλήματα, αλλά δημιουργούν πολύ περισσότερα.
Αν θέλουμε να κάνουμε μια σούμα, θα διαπιστώσουμε πως η καθημερινότητα των πολιτών δεν θα βαίνει βελτιούμενη με σταθερά βήματα, αν δεν μετασχηματιστεί το ελληνικό κράτος. Αλλά αυτό απαιτεί σχέδιο και κότσια.
