Κουβαλώντας τα χαρακτηριστικά και αδιάψευστα σημάδια της δαρμένης γυναίκας, δήλωσε πως «έπεσε από τις σκάλες». Η κοινοτοπία της δικαιολογίας, βγαλμένη από τα κινηματογραφικά κλισέ της ενδοοικογενειακής βίας, απηχεί την κοινοτοπία της κακοποίησης, η οποία, με όλα τα συμφραζόμενά της, παραμένει καθηλωμένη σε έναν πρωτογονισμό που ίσως κάποιοι θεώρησαν εσφαλμένα ότι είχε ξεπεραστεί. Για άλλη μια φορά, με αφορμή την υπόθεση Λύτρα – Πολυζωγοπούλου, θυμηθήκαμε ότι στο σχήμα «άνδρας ξυλοκοπεί τη σύζυγό του» δεν χωρούν πολλές αποχρώσεις. Μόλις μια γυναίκα εγκλωβιστεί στο κακοποιητικό περιβάλλον ενός ισχυρού και χειριστικού άνδρα, μόλις υποστεί τη βία του και της αφαιρεθεί η ελευθερία της, τα πράγματα ακολουθούν μόνο την οδό της καταστροφής, εκτός αν υπάρξει ένας έγκαιρος φραγμός. Η δικαιολογία που φέρεται να χρησιμοποιήθηκε στην αρχή για να καλύψει το έγκλημα (είναι ασαφές αλλά και αδιάφορο ποιος την εμπνεύστηκε) είναι δηλωτική του προνομίου του κακοποιητή και της απόγνωσης του θύματος: κάθε πλευρά μπορεί να ισχυριστεί οτιδήποτε· η μία για να γλιτώσει την τιμωρία και η άλλη για να παραμείνει ζωντανή.
Τηλεοπτικό χυδαίο
Η ελεεινή κάλυψη του περιστατικού από μερίδα των μέσων μαζικής ενημέρωσης απαντάει καλύτερα από οτιδήποτε στις προβοκατόρικες ερωτήσεις εκείνων που πάντα αντιμετωπίζουν με καχυποψία την έμφυλη βία και τα θύματά της. «Γιατί δεν έφυγε;», «γιατί δεν είπε κάτι νωρίτερα;», «γιατί δεν τον κατήγγειλε;». Η απάντηση είναι πως, ό,τι κι αν κάνει, το θύμα κατά έναν μυστήριο τρόπο θα βρεθεί να απολογείται, καθώς ο θύτης θα εμπνέει εκστρατείες άμεσης και έμμεσης υποστήριξης. Σε τηλεοπτική εκπομπή, αμέσως μετά την παραδοχή του εγκλήματος από τον εγκληματία, αυτό που είχε να αναφέρει η παρουσιάστρια ήταν ότι η καριέρα του δικηγόρου με το βαρύ χέρι καταστρέφεται· όταν άκουσε τον αντίλογο, αποφάνθηκε πως κανείς δεν ξέρει «τι συμβαίνει μέσα στο σπίτι». Η υπόνοια είναι ξεκάθαρη: ίσως η βία δεν είναι βία· ίσως συνέβη κάτι που αγνοούμε· ας είμαστε ανοιχτοί σε κάθε άλλη ερμηνεία του ξυλοδαρμού, πέραν της αυταπόδεικτης.
Αντριλίκια
Ενας άλλος ισχυρός δικηγόρος με δημόσιο βήμα έσπευσε να δηλώσει στα κανάλια –τα οποία εννοείται πως είναι ανά πάσα στιγμή διαθέσιμα να καταγράψουν τη σοφία του– πως ο Λύτρας «έχει ανδρικά χαρακτηριστικά» και ότι η ποινική δίωξή του «είναι υπερβολική». Με άλλα λόγια, δεν είναι και τίποτα τρομερό λίγο ξύλο, «κακές στιγμές στη ζωή των ανθρώπων υπάρχουν πάντοτε», άλλωστε. Δεν υπάρχει λόγος να προβληματιζόμαστε για την εγκληματική πράξη, αν μπορούμε να επαινέσουμε το φύλο του εγκληματία που τελικά την παραδέχθηκε. Γιατί, λοιπόν, δεν μιλούν ή αργούν να μιλήσουν τα θύματα; Γιατί δεν φεύγουν; Επειδή ξέρουν ότι η πρωτογενής θυματοποίηση δίνει τη θέση της σε μια δευτερογενή, την οποία επιφέρει το ανώριμο και μισογυνικό κοινωνικό περιβάλλον. Από το να χρειαστεί να αποδείξεις ότι δεν είσαι ελέφαντας, ίσως είναι πιο εύκολο να λουφάξεις και να δεχθείς μόνο το χτύπημα που δεν μπορείς να αποφύγεις – όχι και όσα χτυπήματα έπονται. Σε κάθε περίπτωση, το θύμα αποκλείεται να βγει κερδισμένο. Η τηλεπαρουσιάστρια και ο δικηγόρος δεν είναι μεμονωμένα παραδείγματα παρωχημένων εγκεφάλων· αντιθέτως, εκπροσωπούν ευρύτατες κοινωνικές ομάδες που σκέφτονται ακριβώς τα ίδια.
Ακίνδυνη επικινδυνότητα
Η Πολυζωγοπούλου, πάντως, μίλησε. Ανέλαβε το ρίσκο και μπήκε μελανιασμένη στην αρένα του ηθικού σχετικισμού όπου περιμένουν οι τηλεοπτικές περσόνες και οι βαρύμαγκες ποινικολόγοι τα θύματα για να τα ξεκάνουν. Κι ενώ η ποινική δίωξη στον σύζυγό της ασκήθηκε, οι αρμόδιοι έκριναν αρχικά ότι αυτός μπορεί να κυκλοφορεί ελεύθερος· ότι ένας άνδρας που κατηγορείται για βαριά σκοπούμενη σωματική βλάβη εις βάρος της γυναίκας του δεν θα την ξαναενοχλήσει, αλλά θα την αφήσει στην ησυχία της σαν το καλό παιδί που απέδειξε ότι δεν είναι. Επρεπε να περάσουν μερικές μέρες και να παραβιαστούν οι περιοριστικοί όροι ώστε ο Λύτρας να οδηγηθεί στη φυλακή και το θύμα να σταματήσει να βιώνει το τραύμα του από την αρχή κάθε φορά που έβλεπε κάποιον να πλησιάζει το σπίτι του.
Κίνημα της επιείκειας
Σαν να μην έφταναν η βιαιοπραγία και η υπέρ του δράστη ευαισθησία, το θύμα πρέπει να υποστεί και το κίνημα της νομικής επιείκειας. Το τελευταίο απαρτίζεται από φωνές του νομικού κόσμου που βρίσκουν διαρκώς δικαιοπολιτικά προβλήματα σε κάθε απόπειρα περιστολής της ελευθερίας των εγκληματιών να διαπράττουν εγκλήματα: δεν συμφωνούν με το αίτημα για αυστηρότερες ποινές· δεν συμφωνούν με τα μέτρα πρόληψης νέων εγκλημάτων· τα βρίσκουν όλα βιαστικά, πρόχειρα, επικίνδυνα, ίσως πιο επικίνδυνα από τα ίδια τα εγκλήματα. Οι σοφοί της επιείκειας, όμως, δεν προσδιορίζουν πώς ακριβώς θα αντιμετώπιζαν την εγκληματικότητα οι ίδιοι – ίσως επειδή δεν θα τους συνέφερε να την αντιμετωπίσουν (το έγκλημα, άλλωστε, είναι δεξαμενή άντλησης πελατείας). Διαπρέπουν στην αφ’ υψηλού καταγγελία και στα μαθήματα νομικών, αλλά όταν τα εγκλήματα τελούνται, το ρίχνουν στις παιδαγωγικές παρατηρήσεις: «Ολα είναι θέμα παιδείας». Την κοινοτοπία του εγκλήματος εξέθρεψε η κοινοτοπία των ημίμετρων. Από μετριοπάθεια πια χορτάσαμε.
