Δεν είναι ίσως λίγοι ανάμεσά μας όσοι θυμούνται τη σκηνή από το «Aprile», όπου ο Νάνι Μορέτι, παίζοντας τον εαυτό του και ταυτόχρονα τον απογοητευμένο αριστερό στην Ιταλία του 1998, παρακολουθεί τον Μάσιμο Ντ’ Αλέμα στην τηλεόραση και κάποια στιγμή ξεσπάει σε κραυγές, μόνος στο σαλόνι του: «D’Alema, dí una cosa di sinistra» («Πες κάτι αριστερό, ρε Ντ’ Αλέμα»). Χιουμορίστας καθώς είναι, ο Νάνι Μορέτι θα μας συγχωρούσε εάν λέγαμε ότι μέσα από την κάλπη των ευρωεκλογών ακούστηκε, κάπως υπόκωφα, αλλά καθαρά, μια απελπισμένη φωνή να λέει: «Πες κάτι κεντροαριστερό, σύντροφε».
Μπορεί κανείς να υποστηρίξει ότι η φωνή αυτή προϋπήρχε και ότι μετά τις ευρωεκλογές αποκρυσταλλώθηκε σε αίτημα ταυτόχρονα πολιτικό και θεσμικό. Αίτημα πολιτικό στον βαθμό που οι πολίτες οι οποίοι αναγνωρίζονται στον χώρο της άλλοτε κραταιάς προοδευτικής παράταξης μοιάζει να επιζητούν τη συγκρότηση ενός ισχυρού πόλου εκπροσώπησής τους. Και αίτημα θεσμικό, δημοκρατικό, καθώς η επικράτηση ενός συστήματος «κυρίαρχου κόμματος» δεν είναι συμβατή με δύο αιώνες ζωής ενός κατά το μάλλον ή ήττον διπολικού κομματικού συστήματος· η φιλελεύθερη δημοκρατία αναζητά εξισορροπήσεις απέναντι στην εγκαθίδρυση υπερβολικά ισχυρών, και μοιραία αλαζονικών, πόλων εξουσίας.
Το εκλογικό αποτέλεσμα επέτρεψε σε αυτό το διττό αίτημα να ακουστεί με καθαρότητα. Από τη μία, η σημαντική υποχώρηση της Ν.Δ. (αν και με «προεόρτια» τις αυτοδιοικητικές εκλογές του περασμένου Οκτωβρίου) αποκάλυψε το βάθος της κυβερνητικής φθοράς και άνοιξε ένα παράθυρο πολιτικής ευκαιρίας για τις δυνάμεις της αντιπολίτευσης. Από την άλλη, κανένα από τα δύο μεσαίου βεληνεκούς κόμματα της προοδευτικής αντιπολίτευσης δεν πέτυχε τους στόχους του, αλλά ούτε και ηττήθηκε καθαρά. Οι συσχετισμοί δεν άλλαξαν άρδην, τα μεγέθη παρέμειναν μικρομεσαία, και είναι σαφές ότι ο κατακερματισμός κινδυνεύει να στείλει στην αποχή ακόμη μεγαλύτερα τμήματα του κεντροαριστερού κοινού εάν δεν γίνει κάτι.
Το τι περίπου πρέπει να γίνει προσδιορίζεται από το εκλογικό σύστημα. Καθώς δεν βρισκόμαστε σε περιβάλλον απλής αναλογικής, η πολιτική και θεσμική λογική επιβάλλει τη σύμπηξη ενός ανταγωνιστικού πόλου, με τη μία ή την άλλη μορφή. Πολύ περισσότερο όταν υπάρχει η σκιά της άκρας Δεξιάς στην Ευρώπη αλλά και το παράδειγμα της συγκρότησης του Νέου Λαϊκού Μετώπου στη Γαλλία, με όλες τις δυνάμεις της πληθυντικής Αριστεράς ενάντια στην απειλή του λεπενισμού.
Μήπως λοιπόν αρκεί ένα πρόσωπο που θα τραβήξει το Εξκάλιμπερ από τον βράχο της Κεντροαριστεράς; Προφανώς δεν πρέπει κανείς να υποτιμά το ζήτημα των προσώπων, ειδικά στη σύγχρονη πολιτική. Ωστόσο, το εγχείρημα έχει τρεις (τουλάχιστον) προϋποθέσεις που θα πρέπει να συντρέχουν ταυτόχρονα: μια πολιτική της λήθης, μια πολιτική της μνήμης και μια πολιτική λελογισμένου βολονταρισμού.
Είναι σαφές ότι ο κατακερματισμός κινδυνεύει να στείλει στην αποχή ακόμη μεγαλύτερα τμήματα του κεντροαριστερού κοινού εάν δεν γίνει κάτι.
Η πολιτική της λήθης αφορά τα όσα συνέβησαν εδώ και μιάμιση δεκαετία. Ολα αυτά που δίχασαν τους ανθρώπους της ευρύτερης προοδευτικής παράταξης – από τις κομματικές ηγεσίες μέχρι τους απλούς πολίτες. Καθένας και καθεμία έχουν να διηγηθούν μία ιστορία σύγκρουσης ανάμεσα σε φίλους, παρέες, συντρόφους. Εάν όμως υπάρχει το αίτημα ανασυγκρότησης του χώρου, τότε όλοι οι εμπλεκόμενοι είναι αναγκασμένοι να επιλέξουν εν τινί μέτρω τη λήθη – κάτι που δεν προϋποθέτει αναγκαστικά τη συγχώρεση. Οπως οι Γάλλοι οφείλουν να ξεχνούν τη Νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου εάν θέλουν να συνεχίσουν να ζουν μαζί, έτσι και οι κεντροαριστεροί είναι αναγκασμένοι να ξεχάσουν εάν θέλουν να έχουν φιλοδοξίες μεγαλύτερες απ’ ό,τι είχαν μέχρι χθες.
Και πολιτική της μνήμης σημαίνει να «ξαναθυμηθεί» η Κεντροαριστερά όλα αυτά που συνιστούν τα ειδοποιά χαρακτηριστικά της ταυτότητάς της – τις ιδέες της προόδου. Δεν θα τα συνταγογραφήσει κανένας· ένα πολιτικό υποκείμενο συγκροτείται μέσα από τον ανοιχτό διάλογο και την αντιπαράθεση απόψεων. Μπορεί όμως να είναι βασική συνισταμένη ο αγώνας ενάντια σε κάθε είδους ανισότητες, ως προαπαιτούμενο ασφάλειας και ως βάση χειραφέτησης σε μια εποχή πολυ-κρίσεων. Ειδικότερα, και ιμπρεσιονιστικά, μια τολμηρή παρέμβαση στην αγορά για την προστασία των πολλών από τις πληθωριστικές τάσεις που απομειώνουν την αγοραστική δύναμη και άρα την ποιότητα ζωής. Μια παρέμβαση επαναρρύθμισης της αγοράς εργασίας και της αγοράς στέγης, έχοντας κατά νου τη δυνατότητα των νεότερων, επιτέλους, να προγραμματίσουν με αξιοπρέπεια τη ζωή τους. Μια σαφής άποψη για την προώθηση της πράσινης πολιτικής ή την ενσωμάτωση των μεταναστευτικών πληθυσμών στις γερασμένες μας κοινωνίες – δύο μόνο παραδείγματα πεδίων όπου η άκρα Δεξιά παίζει μπάλα χωρίς αντίπαλο.
Να ξαναθυμηθεί, εν ολίγοις, αυτό που η Σέρι Μπέρμαν, γράφοντας για το ίδιον της Σοσιαλδημοκρατίας, έχει αποκαλέσει το «πρωτείο της πολιτικής». Εναν λελογισμένο βολονταρισμό, που θέτει σε προτεραιότητα την πολιτική πράξη ενάντια στη μοιρολατρική αποδοχή των «αγορών» ή στην αριστερή μελαγχολία για την αναπόδραστη, υποτίθεται, συντηρητικοποίηση των κοινωνιών μας. Μια νέα ιστορική αυτοπεποίθηση και μια αίσθηση του επιτακτικού – κάτι σαν αυτό που εξέφραζε ο Νάνι Μορέτι απέναντι στην πολιτική αμηχανία της ιταλικής Κεντροαριστεράς στο γύρισμα της χιλιετίας.
Εάν συντρέξουν όλα αυτά, θα βρεθούν το πρόσωπο ή τα πρόσωπα που θα τα εκφράσουν. Εξάλλου, εάν πρόκειται για μια πολιτικά και προγραμματικά πληθυντική Κεντροαριστερά, γιατί να μην είναι πληθυντικό και το πρόσωπό της;
O κ. Γιάννης Μπαλαμπανίδης είναι πολιτικός αναλυτής, συγγραφέας.
