«Θεέ μου, δώσε μου αγνότητα, αλλά όχι ακόμη»
Αγιος Αυγουστίνος
Αρκετά από τα προβλήματα που διαχειρίζεται μια κυβέρνηση είναι «ατίθασα»: έχουν πολλές αιτίες, περιέχουν βρόχους ανάδρασης και υψηλή αβεβαιότητα, ενώ η φύση τους εξαρτάται από τον ορισμό τους. Κλασικό παράδειγμα το μεταναστευτικό. Σε τέτοια προβλήματα δεν υπάρχουν εύκολες λύσεις, πιθανώς δεν υπάρχουν βιώσιμες λύσεις γενικώς.
Υπάρχουν, όμως, προβλήματα που είναι σχετικώς απλά. Ο ορισμός τους είναι ευρέως αποδεκτός, η αβεβαιότητα μικρή και η τεχνογνωσία διαθέσιμη. Τέτοια προβλήματα επιδέχονται σχεδιασμό. Οι λήπτες αποφάσεων χρειάζεται να συλλέξουν στοιχεία (συμπεριλαμβανομένων των απόψεων των ενδιαφερομένων μερών), να θέσουν στόχους και να σχεδιάσουν έναν ρεαλιστικό μηχανισμό διαχείρισης του προβλήματος.
Παραδείγματα σχετικά απλών προβλημάτων είναι η οργάνωση της πυροπροστασίας, τόσο με τον καθαρισμό οικοπέδων σε αστικές περιοχές όσο και με την τεχνική αξιολόγηση της επικινδυνότητας ενός κτίσματος που βρίσκεται κοντά σε δασικές εκτάσεις. Παρόμοιας υφής είναι το πρόβλημα της αντιμετώπισης οικιστικών παρανομιών σε αιγιαλούς και παραλίες.
Οταν το κράτος αποτυγχάνει να αντιμετωπίσει απλά προβλήματα, αποκαλύπτει διοικητικά τη διαχειριστική καχεξία του. Επιπλέον, συμβολικά, μειώνεται η υπόληψή του ως εγγυητής των δημοσίων αγαθών και της νομιμότητας. Τέλος, πολιτικά, εξάπτει κοινωνικό θυμό, καλλιεργεί τη θεσμική δυσπιστία και προάγει τη λαθρεπιβασία.
Το φιάσκο του πρόσφατου κανονισμού πυροπροστασίας που θέσπισε το υπουργείο Περιβάλλοντος είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα κακού σχεδιασμού για την αντιμετώπιση ενός σχετικά απλού προβλήματος. Η υποχρέωση των ιδιοκτητών για την πυροπροστασία των οικοπέδων και κατοικιών τους είναι εύλογη. Η διαχείρισή της δεν είναι δύσκολη, αρκεί να υπάρξει ο σωστός σχεδιασμός – κυρίως μέσω των δήμων. Δεν υπήρξε.
Το υπουργείο Περιβάλλοντος εξέδωσε φιρμάνι, χωρίς διαβούλευση με τα ενδιαφερόμενα μέρη (πρωτίστως τους δήμους, αλλά και τις δασικές υπηρεσίες του ίδιου του υπουργείου!). Οι πολίτες εξεπλάγησαν, πρόνοια για αποτελεσματικούς μηχανισμούς υλοποίησης δεν υπήρξε (οι δήμοι ρητώς αρνήθηκαν τη συνδρομή τους λόγω έλλειψης πόρων). Μετά τη γενική κατακραυγή, το υπουργείο κατέστησε την εφαρμογή του κανονισμού πυροπροστασίας για κτίσματα κοντά σε δασικές εκτάσεις προαιρετική! Οι μη συμμορφωθέντες με τον νόμο ωφελήθηκαν οικονομικά (απέφυγαν το πρόστιμο) έναντι των νομιμοφρόνων, οι οποίοι πλήρωσαν τη δαπάνη για μελέτη πυροπροστασίας.
Δεν είναι η πρώτη φορά. Στις αστικές συγκοινωνίες της Αθήνας εκτιμάται ότι το 40% είναι λαθρεπιβάτες. Το πρόστιμο στους άνω των 60 ετών ανεμβολίαστους πολίτες την περίοδο του κορωνοϊού (2021) διαγράφηκε φέτος από το υπουργείο Υγείας. Σημειώστε ότι το πρόστιμο το πλήρωσαν πάνω από 100.000 άτομα και δεν θα τους επιστραφεί. Δεν το πλήρωσαν περίπου 243.000 άτομα. Οι πρώτοι ήταν τα κορόιδα. Οι δεύτεροι, οι λαθρεπιβάτες.
Η ισχνή ικανότητα σχεδιασμού του ελληνικού κράτους επιδεινώνεται από τις πελατειακές πρακτικές τοπικών πολιτικών παραγόντων και τη στάση ανοχής τοπικών διωκτικών αρχών. Ενώ λ.χ. οι κατεδαφίσεις αυθαιρέτων στην Κρήτη είχαν ξεκινήσει ευοίωνα το 2022 από την Αποκεντρωμένη Διοίκηση, κάποιες «πάγωσαν» προσωρινά στην Ελούντα Λασιθίου (2024) κατόπιν δικαστικών προσφυγών, αν και τα πρωτόκολλα κατεδάφισης είχαν τελεσιδικήσει. Με την κωλυσιεργία διά της δικαστικής οδού, οι αυθαιρετούντες κερδίζουν χρόνο, ευελπιστώντας στη γραφειοκρατική αδράνεια ή σε πελατειακές ρυθμίσεις.
Οι βουλευτές συνήθως υιοθετούν ακόμη και μη σύννομες απαιτήσεις των ψηφοφόρων. Στο ρεπορτάζ του Γιώργου Λιάλιου στην «Κ» (19.1.24) διαβάζουμε ότι «ο α΄ αντιπρόεδρος της Βουλής Γιάννης Πλακιωτάκης διαβεβαίωνε τις δημοτικές αρχές και το σωματείο των καταστηματαρχών στην Ιεράπετρα ότι δεν θα προχωρήσει η εκτέλεση 52 πρωτοκόλλων κατεδάφισης παρανομιών που εκμεταλλεύονται εστιατόρια και καφέ στην παραλιακή ζώνη της πόλης».
Ο δήμαρχος Ιεράπετρας κ. Φραγκούλης δήλωσε στην «Κ» (2.3.24) ότι «η τοπική κοινωνία έχει αντιδράσει δυναμικά στο ενδεχόμενο κατεδάφισης και ο δήμος βρίσκεται εξαρχής στο πλευρό της». Η λογική συνοχή που αναμένεται να διαπερνά την κρατική λειτουργία δεν δείχνει να αποτελεί μείζονα έγνοια του δημάρχου. «Θέλουμε να εφαρμοστεί ο νόμος, απλώς όχι τώρα», είπε. Η εκκεντρική άποψή του βρίσκει ασυνήθιστο υποστηρικτή στην τοπική αστυνομία. «Αποψη της υπηρεσίας μας (της Διεύθυνσης Αστυνομίας Λασιθίου) είναι ότι οι αρνητικές επιπτώσεις από την έναρξη των εργασιών κατεδάφισης είναι περισσότερες από τα οφέλη του επιδιωκόμενου σκοπού», αναφέρθηκε σε έγγραφο της αστυνομίας (ο.π.). Η νομιμότητα είναι σχετική έννοια στη χώρα της κβαντικής απροσδιοριστίας και των «Greek statistics».
Θέλουμε και δεν θέλουμε τον εκσυγχρονισμό. Η αμφιθυμία γεννάει στασιμότητα. Το έργο μοιάζει σισύφειο. Το ιστορικά πελατειακό και ασυνάρτητο κράτος ανέχεται την παραβίαση της νομιμότητας, καλλιεργεί τη λαθρεπιβασία, απαξιώνει την έννοια της νομιμότητας και όταν, επιτέλους, αποφασίζει να προστατεύσει τα δημόσια αγαθά το κάνει λειψά, σουλτανικά και ερασιτεχνικά.
*Ο κ. Χαρίδημος Κ. Τσούκας (www.htsoukas.com) είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και ερευνητής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Warwick.
