Υπάρχει μια φράση του Ουίνστον Τσώρτσιλ, δημοφιλής στην αρχιτεκτονική κοινότητα: «Είναι ο άνθρωπος που πλάθει τα κτίρια, αλλά είναι τα κτίρια που με τον καιρό πλάθουν τον άνθρωπο».
Η Αθήνα μεταμορφώνεται τάχιστα τα τελευταία χρόνια προς το καλύτερο και προς το χειρότερο. Ο υπερτουρισμός, εκτός από έσοδα, φέρνει νέες δυσλειτουργίες στην πόλη, ενώ επιδεινώνει και τις προϋπάρχουσες.
Πριν από 14 χρόνια, σε «Γεύμα» μας με τον Αλέξανδρο Τομπάζη είχαμε συζητήσει, μεταξύ άλλων, για τους χώρους πρασίνου. «Πιο σημαντικό είναι για μένα η σχέση των ανθρώπων μεταξύ τους στην πόλη. Αν μπορούν να συνυπάρξουν με αλληλοσεβασμό. Αν όλη η έγνοια είναι να επιζήσω καταστρέφοντας, τότε υπάρχει πρόβλημα». «Τι λείπει από την Αθήνα;», ρωτήσαμε τον σπουδαίο διεθνή αρχιτέκτονα που κηδεύτηκε την περασμένη Πέμπτη, 85 χρόνων. «Η ανθρωπιά», είχε απαντήσει. «Τι σας ενοχλεί περπατώντας στην πόλη;», επιμείναμε. «Η έλλειψη συνείδησης ότι υπάρχει και άλλος άνθρωπος. Ο σεβασμός στον διπλανό». Για τον Αλ. Τομπάζη «η ανθρωπιά και το φως» ήταν η κλίμακα πάνω στην οποία δημιουργούσε. Από τη δεκαετία του ’70 δεν σταμάτησε να ασχολείται και να εξελίσσει τον βιοκλιματικό και μινιμαλιστικό σχεδιασμό. Το μότο του σε εκείνη τη συνέντευξη ήταν: «Αντί να γκρινιάζουμε, καλύτερα να πράττουμε».
Το επιμέρους, το ατομικό, λειτουργεί αν όχι εις βάρος, οπωσδήποτε γυρνώντας την πλάτη στο συλλογικό.
Αθήνα, 2024. Αποσπασματικότητα στις παρεμβάσεις. Ασυνέχειες και από την πλευρά της πολιτείας. Το επιμέρους, το ατομικό, λειτουργεί αν όχι εις βάρος, οπωσδήποτε γυρνώντας την πλάτη στο συλλογικό. Η συζήτηση για την πρωτεύουσα βρίσκεται σε εξέλιξη, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο. Πότε γιατί κλείνουν οι κινηματογράφοι του κέντρου, επιτείνοντας την ερημοποίηση και εγκατάλειψή του, πότε γιατί τα σκουπίδια και η βρώμα «κερδίζουν» τις εντυπώσεις των επισκεπτών και των κατοίκων, πότε γιατί τα πεζοδρόμιά της λιγοστεύουν ασφυκτικά (βλέπε εξάπλωση τραπεζοκαθισμάτων), πότε γιατί το πυρωμένο μπετόν ή οι αδιάβατοι από τη βροχή δρόμοι (ανάλογα με την εποχή), σε συνδυασμό με την ασφυκτική κίνηση, κάνουν τον βίο μας οριακά βιώσιμο.
Πρόσφατα δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Κ» (23.6), αφιερωμένο στην «Αθήνα που θα θέλαμε», συνέντευξη της Θεώνης Ξάνθη, αναπληρώτριας καθηγήτριας στο Τμήμα Αρχιτεκτονικής του Πανεπιστημίου Θράκης. Το γραφείο της κέρδισε τους διαγωνισμούς για την ανάπλαση της πλατείας Κολωνακίου και της νέας στάσης μετρό στην Αλεξάνδρας.
«Υπάρχουν λύσεις οι οποίες αφορούν τον τρόπο που σκεφτόμαστε την Αθήνα, το πώς μπορεί να ξανακατοικηθεί στον σύγχρονο κόσμο, χωρίς να πεταχτεί καθετί παλιό. Εάν ο τρόπος είναι να βάζουμε στις πολυκατοικίες θερμοπρόσοψη και να τις βάφουμε όλες γκρι ή μαύρες, και αυτό να το λέμε σύγχρονη αισθητική, αυτό δεν με βρίσκει σύμφωνη. Πρέπει να μελετήσουμε, σε επίπεδο πολιτείας. Να σκεφτόμαστε σε μεγαλύτερη κλίμακα, σε μέγεθος τετραγώνου, όχι διαμερίσματος (…) Πρέπει να βρεθεί ο τρόπος να οραματιστούμε ξανά την πόλη χωρίς να γκρεμίζουμε και χωρίς να σταματήσουμε να είμαστε η Αθήνα. Αν χαθούν τα Πατήσια, η Κυψέλη, δεν είμαστε Αθήνα».
Το απόσπασμα προσφέρεται για ζύμωση σε μια φανταστική συνομιλία, που συνθέτουμε αυθαίρετα. Διαφορετικές γενιές αρχιτεκτόνων, με όραμα για την πόλη, προτείνουν και εφαρμόζουν (όσο είναι εφικτό) λύσεις για τη βελτίωση, αλλά και διάσωση του χαρακτήρα της. Δεν αρκεί όμως αυτό, όσο ο στόχος παραμένει το «διαμέρισμα» και όχι το «οικοδομικό τετράγωνο». Οι αποφάσεις παραμένουν πολιτικές (για καλό και για κακό), δεν υποκαθίστανται από την ιδιωτική πρωτοβουλία. Οσο και να περιποιηθούμε το μπαλκόνι μας, την ταράτσα μας, το αποτέλεσμα δεν παύει να αποτελεί την –φωτογενή– εξαίρεση και όχι τον κανόνα. Ο κανόνας παραμένει γκρίζος, αφρόντιστος, με προβλήματα οξυμένα στις πολυκατοικίες, όπου η συνύπαρξη δοκιμάζεται καθημερινά. Η «ενδοχώρα» του καθενός μας χρειάζεται κοινόχρηστα θεμέλια, καμωμένα «με φως και ανθρωπιά», για να μπορούμε να προσβλέπουμε σε μια καλύτερη πόλη.
