Στο βιβλίο της «Μπετόβεν. Μια ζωή σε εννέα κομμάτια» (Beethoven. A Life in Nine Pieces, εκδ. Penguin, 2020), η Λόρα Τέρνμπριτζ (Laura Turnbridge), μουσικολόγος στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, γράφει πως οι Χάιντν και Μότσαρτ εξέφραζαν τις αρχές της, λεγόμενης πρώτης, μουσικής σχολής της Βιέννης: αναλογίες σε ισορροπίες. Και οι δύο μουσουργοί «απειλούσαν» κάθε τόσο αυτές τις ισορροπίες μόνο και μόνο για να τις αποκαταστήσουν στο φινάλε.
Το ίδιο ισχύει και για τον Μπετόβεν – έως ένα σημείο. Το πρώτο του έργο (opus 1), Τρία Πιάνο Τρίο, είχε ακούσει ο Χάιντν, δάσκαλός του για λίγο. Εκτίμησε τα πρώτα δύο, αλλά είχε επιφυλάξεις για το τρίτο, σε ντο ελάσσονα: δεν θα έπρεπε να έχει εκδοθεί, του είπε. Ο Μπετόβεν δεν έκανε πίσω. Και έκοψε τον Χάιντν από την αφιέρωση.
Αυτά συμβαίνουν το 1794, όταν ο Μπετόβεν είναι 24 ετών. Οι βιογράφοι του θεωρούν σημαντικό το γεγονός: η γέννηση ενός επαναστάτη; Ναι, αλλά και για έναν ακόμη λόγο: το αμφιλεγόμενο έργο είναι σε ντο ελάσσονα, την αγαπημένη του (και πιο δραματική) τονικότητα (βλέπε 5η Συμφωνία).
Τριάντα χρόνια μετά, το 1824, παραδίδει την 9η, που είναι σε ρε ελάσσονα, και στην οποία, οι περίφημες ισορροπημένες αναλογίες είναι ισορροπίες «τρόμου»: η τετραμερής κλασική συμφωνία είναι ανταριασμένος ωκεανός παρά ειδυλλιακός κολπίσκος.
Το έργο που προετοιμάζει την 9η είναι η στοχαστική και εκρηκτική μαζί Φαντασία για πιάνο, σολίστ, χορωδία και ορχήστρα που παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 1808, μαζί με (κρατηθείτε!) την 5η και την 6η (Ποιμενική) Συμφωνία (αν μονάχα υπήρχε μια μηχανή του χρόνου…).
Μετά το 1824 και την πρεμιέρα της 9ης, η συμφωνική μουσική (η μουσική ευρύτερα) δεν θα ήταν ποτέ ξανά η ίδια. Χωρίς την 9η δεν θα υπήρχαν Σούμαν, Μπραμς, Μπερλιόζ, Μπρούκνερ, Μάλερ, Σένμπεργκ.
Ομως, η 9η δεν είναι μονάχα αποτέλεσμα εσωτερικών μουσικών διεργασιών. Οταν το 1794 ο Χάιντν ακούει εμβρόντητος το παρθενικό έργο του μαθητή του, στη Γαλλία έχουν ήδη καρατομηθεί οι Δαντών και Ροβεσπιέρος, ενώ ένας νεαρός Βοναπάρτης οραματίζεται κατακτήσεις. Το 1814 ξεκινάει το κοσμοϊστορικό Συνέδριο στη Βιέννη του Μέτερνιχ, μια πρώτη απόπειρα των ευρωπαϊκών κρατών να επαναχαράξουν τα σύνορα μετά τους Ναπολεόντειους Πολέμους, στα απόνερα της Γαλλικής Επανάστασης. Μια Ευρώπη σε αναβρασμό.
Δέκα χρόνια μετά, έρχεται η 9η. Είναι, ωστόσο, όντως μια «ωδή στη χαρά»; Το έργο δεν είναι «χαρωπό» μα ένα τρομώδες παραλήρημα. Είναι μήπως αφήγημα; Οπως αυτά που συναντάμε στην 3η και την 5η ή στη συγκλονιστική εισαγωγή στον «Εγκμοντ» του Γκαίτε; Δηλαδή: ο (όποιος) ήρωας παλεύει στην αρχή, συντρίβεται στην πορεία, αλλά στο τέλος αναγεννιέται; Θα μπορούσε να είναι η Ευρώπη αυτός ο «ήρωας»; Πολλοί θεωρητικοί απορρίπτουν τέτοιου τύπου αυθαιρεσίες στην ερμηνεία ενός μουσικού έργου. Ο πειρασμός, όμως, είναι μεγάλος. Η συνέχεια, και το τέλος, αύριο.
