Τα παλιά τα χρόνια όποτε συνέβαινε ένα έκτακτο περιστατικό, άνοιγα το κινητό για να μαθαίνω νέα, συνήθως από το Twitter. Πλέον δεν υπάρχει κανένα κοινωνικό δίκτυο στο οποίο ο αλγόριθμος να επιτρέπει να γίνεται αυτή δουλειά με αποτελεσματικό τρόπο, κι όποτε κάνω το λάθος να ανοίξω ένα από τα υπάρχοντα, διαβάζω το μόνο πράγμα που υπάρχει πια εκεί: βιαστικές, αυθόρμητες κατά κανόνα λανθασμένες απόψεις.
Πριν από λίγες ημέρες, οι άνθρωποι στο ίντερνετ κορόιδευαν κάποιους που γλεντούσαν σε πανηγύρι της Ζακύνθου, την ώρα που στο βάθος καιγότανε το εκεί δάσος. Παλαιότερα (την προηγούμενη εβδομάδα) μπορεί κι εγώ να αντιδρούσα έτσι -αν και σχεδόν σίγουρα με άλλο λεξιλόγιο. Θυμάμαι μια παλιά φωτογραφία που έδειχνε μια μεγάλη πυρκαγιά στο φόντο, την ώρα που μπροστά μπροστά άνθρωποι έπαιζαν ανέμελοι γκολφ -κάποιο αντίστοιχο σχόλιο θα είχα γι’ αυτήν, φαντάζομαι. Το περασμένο Σάββατο, όμως, βρέθηκα στη Σέριφο, κοντά στο σημείο από όπου ξεκίνησε η πυρκαγιά που έκαψε μια σχετικά μεγάλη έκταση στα νότια του νησιού. Μετά από αυτή την εμπειρία, η αντίδρασή μου στο βιντεάκι από τη Ζάκυνθο ήταν εντελώς διαφορετική. Τώρα νομίζω ότι τα σχόλια για τους ανθρώπους στο πανηγύρι είναι σχεδόν σίγουρα άδικη, από ανθρώπους που κρίνουν μια κατάσταση που δεν καταλαβαίνουν και που όμοιά της, προφανώς, δεν έχουν ζήσει. Θα προσπαθήσω εδώ να σας εξηγήσω το γιατί.
Πρώτα από όλα, αξίζει να πούμε κάτι σημαντικό: μια δασική πυρκαγιά κρατά πολλή ώρα. Μόλις συνειδητοποιείς ότι συμβαίνει κάπου κοντά, προφανώς, το πρώτο μέλημα είναι της ασφάλειας. Είναι οι άνθρωποί μου εδώ ασφαλείς; Κινδυνεύουμε μήπως; Μετά ακολουθούν άλλα ερωτήματα. Πόσο μακριά είναι η φωτιά; Προς τα πού φυσάει; Τι πληροφορίες υπάρχουν για ανοιχτούς δρόμους; Μήπως κινδυνεύουν άνθρωποι πιο κοντά στα μέρη που καίγονται; Μπορούμε να κάνουμε κάτι για να βοηθήσουμε; Πρέπει να κάνουμε κάτι άλλο σε αυτή τη φάση; Σε μερικές περιπτώσεις αυτές οι ερωτήσεις απαντιούνται μέσα σε ενάμισι λεπτό. Συνήθως, άνθρωποι που βρίσκονται σε κατοικημένες περιοχές κοντά ή σχετικά κοντά σε μια δασική πυρκαγιά ρωτάνε, τσεκάρουν και καταλαβαίνουν τι συμβαίνει αμέσως -αν τουλάχιστον δεν μιλάμε για φαινόμενα ακραία, που εκτυλίσσονται ακαριαία, όπως στο Μάτι. Σε φωτιές όπως της Σερίφου μέσα σε λίγα λεπτά είχαμε καταλάβει τι συμβαίνει. Κι όταν οι απαντήσεις στις πρώτες, αυθόρμητες και κρίσιμες ερωτήσεις είναι ότι δεν υπάρχει κίνδυνος, ότι δεν κινδυνεύει να χαθεί η πρόσβαση σε δρόμους και ότι δεν υπάρχει κάτι άλλο που να μπορείς ή να χρειάζεται να κάνεις, τότε η επόμενη ερώτηση είναι: τι ακριβώς πρέπει να κάνεις μετά; Να συνεχίσεις να κοιτάζεις τις φλόγες αναλογιζόμενος το βάσανο που ειν’ η ανθρώπινη ύπαρξη; Για πόση ώρα;
Το Χόλιγουντ μας έχει δημιουργήσει την εντύπωση πως όταν συμβαίνει μια καταστροφή ή κάποιο έκτακτο, δυσάρεστο γεγονός, η ανθρωπότητα αντιδρά με πανικό και υστερία. Σπάμε μαγαζιά, σφαζόμαστε, κλέβουμε ο ένας τον άλλο, τσαλαπατάμε ό,τι βρούμε για να σώσουμε το τομάρι μας, λέει. Τίποτε από αυτά δεν ισχύει. Όταν τα αεροπλάνα έπεσαν στους δίδυμους πύργους οι άνθρωποι κατέβαιναν από τις σκάλες ψύχραιμα και νηφάλια, βοηθώντας τους άλλους και χωρίς πανικό. Όταν πλημμύριζαν τα χωριά στον Ντάνιελ, οι άνθρωποι βγήκανε μαζί μέσα στη νύχτα για να βοηθήσουν τους συγχωριανούς, μη μείνει κανένας και καμία πίσω. Στις καταστάσεις έκτακτης ανάγκης τα ανθρώπινα όντα επιστρατεύουν όλες τις ψυχικές τους άμυνες -με πρώτη την άρνηση- με αποτέλεσμα σχεδόν πάντα να αντιδρούν σχετικά ψύχραιμα, χωρίς υστερίες, με αλληλεγγύη και με συμπόνοια. Ακόμα και με χιούμορ. Οι ειδήσεις μετέδιδαν τα νέα από τη Σέριφο λες και το νησί το κατάπινε ολόκληρο η λάβα. “Εφιαλτικές εικόνες”, “νύχτα αγωνίας”, πανικός και τρόμος. Στο δρόμο, δίπλα στα καπνισμένα βάτα, την ώρα της φωτιάς, όλες ήταν νηφάλιες, όλοι έμοιαζαν ψύχραιμοι. Αγωνία υπήρχε, προβληματισμός σίγουρα. Αλλά κανένας δεν φοβόταν. Και κάποιοι, πολύ λογικά, ασφαλείς και χωρίς να μπορούν να κάνουν κάτι για ένα φαινόμενο που ήταν υπό παρακολούθηση, συνέχισαν το μπάνιο τους.
Εγώ τους καταλαβαίνω τους ανθρώπους στη Ζάκυνθο. Νομίζω ότι καλά έκαναν. Η φωτιά ήταν μακριά. Να βοηθήσουν κάπως σχεδόν σίγουρα δεν μπορούσαν. Να λύσουν την κλιματική αλλαγή εκεί, επί τόπου, σίγουρα δεν μπορούσαν. Στη θέση τους εγώ δεν θα έκανα το ίδιο -στη Σέριφο, όταν επιβεβαιώσαμε ότι δεν υπάρχει κάτι που μπορούμε να κάνουμε για να βοηθήσουμε, πέρασα πολλή ώρα κοιτάζοντας τις φλόγες, αναλογιζόμενος το βάσανο που είν’ η ανθρώπινη ύπαρξη. Αλλά από την άλλη, εγώ δεν θα ήμουν καν στο πανηγύρι, ανεξαρτήτως φωτιάς. Αλλά αυτούς εγώ τους καταλαβαίνω. Τα καλοκαίρια μας, πια, αυτά είναι. Έτσι θα είναι. Και περνάνε, πολύ γρήγορα. Τι ακριβώς έπρεπε να κάνουν; Τι ακριβώς μπορούμε να κάνουμε πια εμείς; Γιατί να μην γλεντήσουν, ασφαλείς, όσο ακόμα μπορούν, όσο ακόμα αντέχουν;
