Οποιος έχει οδηγήσει σε ιταλική πόλη έχει πέσει πάνω στα αρχικά ZTL: Zona Traffico Limitato. Εντός αυτής της ζώνης, που περιλαμβάνει το ιστορικό κέντρο, η διέλευση αυτοκινήτων επιτρέπεται μόνο στους μόνιμους κάτοικους της περιοχής.
Οι τελευταίες εκλογικές αναμετρήσεις έχουν δώσει στον όρο αυτό και μια πολιτική χροιά. Κι αυτό γιατί παρατηρώντας την απεικόνιση των εκλογικών τάσεων στον χάρτη μπορεί κανείς να μαντέψει τα γεωγραφικά σύνορα αυτών των ζωνών. Οι πόλεις, ή μάλλον τα ιστορικά τους κέντρα, ψηφίζουν διαφορετικά σε σχέση με τις περιφέρειες γύρω από αυτές. Εντός της ζώνης τείνει να επικρατεί η Κεντροαριστερά, οι Πράσινοι και οι φιλελεύθεροι. Εκτός, η ψήφος αρχίζει και πηγαίνει μαζικά προς τη Δεξιά, με κύριο αποδέκτη την άκρα Δεξιά.
Η μετατροπή των κομμάτων της Κεντροαριστεράς σε κόμματα «ZTL» δεν είναι μόνο ιταλικό φαινόμενο. Το βλέπουμε σχεδόν σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες. Πόλεις όπως το Βερολίνο, το Λονδίνο, το Αμστερνταμ και η Βιέννη γίνονται τα εκλογικά φρούρια της Κεντροαριστεράς, με την εκάστοτε ZTL να λειτουργεί, σχεδόν μεταφυσικά, ως ανάχωμα στη Δεξιά. Υπάρχουν φυσικά και οι εξαιρέσεις, όπως η Μαδρίτη, αλλά ακριβώς επειδή είναι εξαιρέσεις έχουν μπει και στο επίκεντρο της ακαδημαϊκής έρευνας (βλ. π.χ. «Τι δεν πηγαίνει καλά με τη Μαδρίτη;» του Πέδρο Ριέρα και άλλων).
Οι τελευταίες βουλευτικές εκλογές επιβεβαιώνουν πως η γαλλική εκλογική γεωγραφία συνάδει σε μεγάλο βαθμό με τις προαναφερθείσες χώρες. Κοιτάζοντας το Παρίσι, τη Λυών και άλλες πόλεις (και εδώ η μεγάλη εξαίρεση είναι η Μασσαλία) διακρίνει κανείς την ίδια διαφοροποίηση: Αριστερά και Κέντρο εντός των τειχών, άκρα Δεξιά εκτός. Γιατί συμβαίνει αυτό;
Κοιτάζοντας το Παρίσι, τη Λυών και άλλες πόλεις, διακρίνει κανείς την ίδια διαφοροποίηση: Αριστερά και Κέντρο εντός των τειχών, άκρα Δεξιά εκτός. Γιατί συμβαίνει αυτό;
Τουλάχιστον έως ένα βαθμό η διαφοροποίηση αυτή αντανακλά την οικιστική συγκέντρωση διαφορετικών ανθρωπότυπων: τα κέντρα των πόλεων ελκύουν ανθρώπους διαφορετικής ηλικίας, μόρφωσης και αξιακών προτεραιοτήτων σε σχέση με όσους επιλέγουν να ζήσουν στην περιφέρεια. Αυτό φυσικά δεν είναι σημερινό φαινόμενο, ενυπάρχει ήδη πριν από την εθνική ολοκλήρωση των ευρωπαϊκών κρατών. Αυτό που σε κάποιο βαθμό ξαφνιάζει είναι πως αυτή η αντίθεση παραμένει ευδιάκριτη μέχρι σήμερα. Οπως έχει παρατηρήσει ο Καρλ Ντόιτς, τα κράτη συγκροτήθηκαν ιστορικά γύρω από το κέντρο και επεκτάθηκαν προς την περιφέρεια, διοχετεύοντας σε αυτήν τις πολιτικές, οικονομικές και πολιτιστικές αξίες τους – μια διαδικασία που ο Λιπσέτ ταύτισε με τη νεωτερικότητα. Ως προς αυτήν τη διαδικασία η Γ΄ Γαλλική Δημοκρατία (1870-1940) προσφέρει, στο πρώτο μισό της, ίσως το πιο γνωστό παράδειγμα σύνδεσης μεταξύ εθνικής ολοκλήρωσης και νεωτερικότητας. Οπως περιγράφει ενδελεχώς ο Γιουτζίν Βέμπερ, οι αγρότες της γαλλικής επαρχίας «έγιναν Γάλλοι» μέσω της επίπονης και διαρκούς διάχυσης της γλώσσας και των αξιών του Παρισιού. Αυτό χρειάστηκε την ίδρυση και εξάπλωση σχολείων, την κυκλοφορία εφημερίδων και τη διάνοιξη του σιδηροδρομικού δικτύου, που επεκτάθηκε από την πρωτεύουσα στην υπόλοιπη χώρα. Ακριβώς όμως επειδή αυτή η διαδικασία ήταν περισσότερο top-down παρά bottom-up, μολονότι εξάλειψε την πολιτική σημασία της τοπικότητας, δεν κατόρθωσε να ακυρώσει στον ίδιο βαθμό τις ιστορικές και πολιτιστικές της ταυτότητες.
Ετσι, μοιάζει να έχει συμβεί κάτι σχετικά οξύμωρο. Η αύξηση της μετανάστευσης έγινε πρωτίστως εμφανής στα αστικά κέντρα, οδηγώντας στη δημιουργία νέων κομμάτων, που γεννήθηκαν μέσα στα ίδια αυτά αστικά κέντρα υποσχόμενα να περιορίσουν την αύξηση της εθνοτικής ετερογένειας και όλα τα δεινά που αυτή θα έφερνε μαζί της. Το μήνυμα αυτό δεν βρήκε πολλά ευήκοα ώτα εκεί όπου γεννήθηκε, ακριβώς γιατί οι δέκτες αυτών των μηνυμάτων είχαν άλλες αξίες και προτεραιότητες. Βρήκε όμως αποδέκτες όταν βγήκε από αυτήν τη «ζώνη ασφαλείας» και άρχισε να ταξιδεύει στην περιφέρεια, ακόμη και αν εκεί η μετανάστευση και τα υπόλοιπα κοινωνικά ζητήματα που γέννησαν αυτά τα κόμματα ήταν και είναι λιγότερο έντονα. Υπό αυτήν την έννοια η Γαλλία προσφέρει ένα χρήσιμο εκλογικό μάθημα. Μπορεί η κοινωνική τάξη να είναι, απ’ όλες, εκείνη η διαιρετική τομή που αποτέλεσε την πρώτη ύλη για τη διαμόρφωση των ευρωπαϊκών κομματικών συστημάτων, είναι όμως μια άλλη διαιρετική τομή, αυτή μεταξύ κέντρου και περιφέρειας, που δείχνει να τρέφει τις εκλογικές συμπεριφορές των καιρών μας.
O κ. Ηλίας Ντίνας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης και κάτοχος της ελβετικής έδρας στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο της Φλωρεντίας.
