Με αφορμή τις βουλευτικές εκλογές στη Γαλλία και ένα ενδεχόμενο αποτέλεσμά τους, έγινε πολύς λόγος για «συγκατοίκηση» (cohabitation). Ετσι ονομάστηκε εκεί η συνύπαρξη προέδρου της Δημοκρατίας και πρωθυπουργού από διαφορετικές παρατάξεις, που συνέβη πρώτη φορά επί προεδρίας Μιτεράν το 1986-88 και ξανά το 1993-95 και επαναλήφθηκε το 1997-2002 επί προεδρίας Σιράκ.
Δεν εξηγήθηκε όμως αρκετά γιατί η «συγκατοίκηση» αποτελεί πρόβλημα. Δεν είναι μόνο ότι πρόκειται τώρα για την Ακρα Δεξιά. Είναι και οι συνταγματικές ρυθμίσεις.
Δεν προκύπτει πρόβλημα σε μία τυπική κοινοβουλευτική δημοκρατία (όπως η δική μας σήμερα), είτε προεδρευόμενη είτε και βασιλευόμενη. Πρόσφατο οικείο παράδειγμα προσφέρει η συνύπαρξη του Προκόπη Παυλόπουλου ως Προέδρου της Δημοκρατίας και του Αλέξη Τσίπρα ως πρωθυπουργού. Στα καθαρά προεδρικά συστήματα, όπως το αμερικανικό, δεν υπάρχει περίπτωση «συγκατοίκησης» αφού δεν υπάρχει πρωθυπουργός και η κυβέρνηση ορίζεται και διευθύνεται από μόνο τον πρόεδρο, χωρίς να εξαρτάται από την εμπιστοσύνη των νομοθετικών σωμάτων. Η «συγκατοίκηση» αποτελεί πρόβλημα μόνο σε «ημιπροεδρικά» συστήματα, όπως αυτό που επέβαλε ο στρατηγός Σαρλ Ντε Γκωλ, εγκαινιάζοντας τη λεγόμενη Πέμπτη Γαλλική Δημοκρατία.
Εμείς περάσαμε από μία φάση όπου η «συγκατοίκηση» απειλούσε να προκαλέσει ανεξέλεγκτη πολιτική κρίση. Αφετηρία ήταν το Σύνταγμα του 1975 και οι «υπερεξουσίες» που έδινε τότε στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Εύλογα βαφτίστηκαν και δαιμονοποιήθηκαν ως «υπερεξουσίες» αφού δεν ταίριαζαν σε κοινοβουλευτικό σύστημα.
Χάρη στη σωφροσύνη του Προέδρου της Δημοκρατίας Κων. Καραμανλή αλλά και χάρη στην προσεκτική πορεία του πρωθυπουργού Ανδρέα Παπανδρέου αποφύγαμε τα εφιαλτικά σενάρια την περίοδο 1981-1985.
Κορυφαίο δείγμα δαιμονοποίησης των προεδρικών «υπερεξουσιών» υπήρξε άρθρο μου στο περιοδικό «Ταχυδρόμος» (29 Μαΐου 1975) με τίτλο «Η ζωή μας με τον Πρόεδρο». Το άρθρο συνοδευόταν από έναν αναλυτικό πίνακα που απαριθμούσε «ποια δικαιώματα του Προέδρου μας έχουν ή μάλλον δεν έχουν άλλοι αρχηγοί κρατών». Αυτοί ήσαν: ο Οθων, ο Γεώργιος Α΄, η Ελισάβετ Β΄, ο Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας του 1927, οι πρόεδροι της Γερμανίας, της Ιταλίας, της Γαλλίας και των ΗΠΑ. Ο πίνακας έδειχνε καθαρά ότι ο συνδυασμός δικαιωμάτων του Προέδρου, σύμφωνα με το νέο Σύνταγμα, όχι μόνο απουσίαζε από κάθε περίπτωση κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, είτε βασιλευόμενης είτε προεδρευόμενης, αλλά και υπερακόντιζε σε κάποια σημεία ακόμη και τον Γάλλο ή τον Αμερικανό πρόεδρο.
Το ίδιο το άρθρο αποτελούσε μία άσκηση «πολιτικής επιστημονικής φαντασίας». Φανταζόταν πώς ένας Πρόεδρος της Δημοκρατίας προερχόμενος από τη Νέα Δημοκρατία (κατά τεκμήριο ο Κωνσταντίνος Καραμανλής) θα αξιοποιούσε τα συνταγματικά του δικαιώματα για να εμποδίσει το έργο όποιας διαφορετικής κυβέρνησης προέκυπτε από εκλογές. Θα έστελνε πίσω στη Βουλή ψηφισμένα νομοσχέδια χωρίς να τα κυρώσει, υποχρεώνοντας την κυβερνητική πλειοψηφία να τα ψηφίζει ξανά, με δυσκίνητη διαδικασία. Επιλέγοντας ο ίδιος την κατάλληλη στιγμή και τα κατάλληλα θέματα, θα μπορούσε να απευθύνει μόνος του διαγγέλματα και να προκηρύσσει δημοψηφίσματα. Θα μπορούσε τελικά να πάψει την κυβέρνηση και να διαλύσει τη Βουλή επίσης μόνος του, παίρνοντας απλώς τη γνώμη ενός Συμβουλίου της Δημοκρατίας κυριαρχούμενου από νεοδημοκράτες. Η ύστατη κίνηση θα ήταν η κήρυξη από τον Πρόεδρο κατάστασης πολιορκίας λόγω «εσωτερικών κινδύνων» μόνο με την προσυπογραφή πρωθυπουργού της επιλογής του.
Ευτυχώς, δεν ζήσαμε αυτό το εφιαλτικό σενάριο όταν τελικά επήλθε, το 1981, η «συγκατοίκηση» μεταξύ Κωνσταντίνου Καραμανλή ως Προέδρου της Δημοκρατίας και Ανδρέα Παπανδρέου ως πρωθυπουργού. Το αποφύγαμε χάρη στη σωφροσύνη του πρώτου, αλλά και χάρη στην προσεκτική πορεία του δεύτερου. Να δούμε τώρα αν θα αποφύγουν οι Γάλλοι έναν δικό τους εφιάλτη, πολύ πιο περίπλοκο.
Πιο πρόσφατο βιβλίο του καθηγητή Γιώργου Θ. Μαυρογορδάτου είναι το «Εθνική ολοκλήρωση και διχόνοια: Η ελληνική περίπτωση».
