Το ερώτημα είναι παλιό, της περασμένης χιλιετίας. Ας υποθέσουμε ότι κάποια στιγμή προσεδαφίζεται στον πλανήτη μας ένα μικρούλικο σκάφος που κουβαλάει έναν φιλέρευνο εξωγήινο. Ας τον φανταστούμε ανθρωπόμορφο, προερχόμενο από τη γειτονιά του Σείριου, που έχει ερεθίσει τη φαντασία πολλών ανθρώπων στο πέρασμα του χρόνου. Αγαθές οι προθέσεις του, δηλώνονται αμέσως με μήνυμα που περνάει ακαριαία σε όλα τα τηλεοπτικά δίκτυα της Γης και σε όλες τις γλώσσες της.
Ολοι οι γήινοι μαθαίνουμε τον ωραίο σκοπό του πριν προλάβουν οι «άντρες με τα μαύρα» να τον αιχμαλωτίσουν και να τον μπουντρουμιάσουν σε καμιά «Περιοχή 51», σαν την περιβόητη της ερήμου στην αμερικανική Νεβάδα. Οντας και αυτός αριστοτελικός χωρίς να το ξέρει, ήρθε ορεγόμενος φύσει τού ειδέναι, για να συγκεντρώσει πληροφορίες για τον πλανήτη μας. Ολες τις διαθέσιμες πληροφορίες, για κάθε πτυχή της ιστορίας της Γης.
Με τόσο μικρό σκάφος, όμως, πώς θα τα καταφέρει; Τι τεκμήρια θα πρωτοχωρέσει στην κάψουλά του για να τα κουβαλήσει στην πατρίδα του; Δίχως ένα μπουκάλι κρασί, για παράδειγμα, τι θα καταλάβουν οι φιλοπερίεργοι συμπατριώτες του για το νάμα του Διόνυσου; Και δίχως λίγη θάλασσα σε τρεις δοκιμαστικούς σωλήνες, πώς θα κατανοήσουν τι σημαίνει καθαρή θάλασσα, τι σημαίνει βρώμικη θάλασσα, από τους παντοειδείς ρύπους που της χαρίζει ο δίποδος πολιτισμός, και τι σημαίνει μαγαρισμένη, νεκρή θάλασσα, από τα πετρέλαια της ληστρικής υπερεκμετάλλευσης των εγκάτων του πλανήτη;
Παλιά τα ερωτήματα, παλιά και η απάντηση, όταν η επιστημονική φαντασία ήταν της φαντασίας παρά της επιστήμης. Ο καλοπροαίρετος ξένος μας ήρθε για να συλλέξει και να μεταφέρει γνώσεις, όχι γεύσεις. Του αρκεί, λοιπόν, να έχει μαζί του έναν χάρακα κι ένα λιλιπούτειο πλην πανίσχυρο σκάνερ-κομπιούτερ· για να έρθει έως εδώ, διανύοντας τόσα έτη φωτός, δεν μπορεί παρά να ανήκει σε είδος υπερεξελιγμένο τεχνολογικά. Το μηχανηματάκι του, με απίθανη σαρωτική δύναμη και γιγάντιο αποθηκευτικό χώρο, ρουφάει με ταχύτητα φωτός όλα τα υπάρχοντα ψηφιακά δεδομένα για τον πλανήτη μας, εγκυκλοπαίδειες, βιβλία ιστορίας, τέχνης, οικονομίας, αθλητισμού, εφημερίδες κτλ., μεταφράζει αυτόματα τα άπαντα αυτά σε μία και μόνη γλώσσα και συνθέτει ένα τεράστιο αφήγημα.
Επίσης αυτόματα, τα γράμματα μετατρέπονται σε αριθμούς, οπότε προκύπτει ένα τεράστιο νούμερο, κάτι σαν τον ΑΦΜ ή τον ΑΜΚΑ του πλανήτη μας. Ο αριθμός αυτός γίνεται εύκολα δεκαδικός, με ένα μηδέν μπροστά του και μια υποδιαστολή, αυτός δε με τη σειρά του μετατρέπεται από το κομπιουτεράκι σε κλάσμα. Στο τέλος πια της αποστολής του, ο εξωγήινός μας σημειώνει ανεξίτηλα πάνω στο χαρακάκι του ό,τι ακριβώς του υπαγορεύει το κλάσμα: 1789/1821 λόγου χάρη, ή 666/7777. Μπορεί εμείς να πιστεύουμε πως είμαστε η κορωνίδα της φύσης, ο δε πλανήτης μας ο μόνος κατοικημένος του σύμπαντος, όμως η ιστορία μας όλη, εκατομμύρια χρόνια, δεν είναι παρά μια γραμμούλα σ’ έναν ταπεινό χάρακα.
Ο Κύριλλος Σαρρής και ο Γιώργος Σγουράκης άφησαν σημάδι καθαρό και ευανάγνωστο, με τα έργα των χειρών και του πνεύματός τους. Με της καρδιάς τους τα έργα.
Επιστρέφοντας στη γενέτειρά του ο επισκέπτης μας, ιστορεί καταλεπτώς όσα είδαν τα μάτια του, άκουσαν τ’ αυτιά του και δοκίμασαν οι άλλες αισθήσεις του, και λίγο πριν τον ψέξουν σαν φλύαρο παραμυθά παραδίδει το χαρακάκι στους ανυπόμονους επιστήμονες. Κι αυτοί, ακολουθώντας την ανάποδη διαδρομή, από το σημάδι στον χάρακα, το κλάσμα δηλαδή, στον δεκαδικό αριθμό, τέλος στα γράμματα, μαθαίνουν τα πάντα για εμάς. Και αποφασίζουν αν μας αξίζει ο πλανήτης που μας φιλοξενεί, οπότε αρχίζουν να σχεδιάζουν πώς να μας βοηθήσουν πριν τον αποτελειώσουμε, ή αν υπάρχουμε πάνω του σαν ένα καταστροφικό παράσιτο· σαν ένας ιός που κατατρώει το ίδιο του το σπίτι. Οπότε κρίνουν ότι πρέπει να μας αφήσουν να οδεύσουμε εφιαλτικά ανέμελοι προς το πεπρωμένο μας.
Δοσμένη στα δικά της παιχνίδια η μνήμη, πάντοτε ακηδεμόνευτα και μια στο τόσο λυτρωτικά, ανέσυρε σπασμένες πληροφορίες από τα διαβάσματά μου του περασμένου αιώνα όσο σκεφτόμουν τον βίο του καθενός μας σαν έναν μικρό, τρωτό χάρακα. Ποιο σημαδάκι προλάβαμε ν’ αφήσουμε πάνω του πριν τελειώσει ο χρόνος μας, ποιο κλάσμα ήμασταν επί γης, δεν θα το πει ο καθένας για λογαριασμό του. Ο ναρκισσισμός έχει το όριό του, κι είναι από μάρμαρο. Αλλοι θα μας διαβάσουν, άλλοι θα αποκωδικοποιήσουν τη γραμμούλα πάνω στο χαρακάκι, για να πουν ό,τι έχουν να πουν, ερήμην μας. Ο αντίλογός μας είναι ό,τι προκάμαμε, ό,τι μπορέσαμε να πράξουμε. Και η μνήμη των φίλων.
Ο θάνατος δύο αγαπημένων φίλων τούτες τις μέρες, του Κύριλλου Σαρρή και του Γιώργου Σγουράκη, έστησε μπροστά μου το χαρακάκι σαν εικόνα βίου. Ανθρωποι χαριτωμένοι και οι δύο, και άξιοι δημιουργοί, άφησαν σημάδι καθαρό και ευανάγνωστο πάνω στο χαρακάκι τους, με τα έργα των χειρών και του πνεύματός τους. Με της καρδιάς τους τα έργα.
Ο Κύριλλος, γεννημένος στη Λευκωσία το 1950, διακόνησε την ιατρική θεραπεύοντας ταυτόχρονα την τέχνη της ζωγραφικής τόσο ως καλλιτέχνης όσο και ως θεωρητικός, εξοπλισμένος με σπάνια γνώση για την ιστορία των εικαστικών πραγμάτων, των μοντέρνων και των κλασικών, της πρωτοπορίας και της παράδοσης. Για να το πω σχηματικά, είδε την τέχνη σαν ένα βιβλίο που το νόημά του τού το δίνει ο εκάστοτε αναγνώστης του, όχι ο συγγραφέας του.
Το πάθος του Κύριλλου για τον Μαρσέλ Ντυσάν, τον Γάλλο καλλιτέχνη και θεωρητικό με την πλούσια συμβολή στη ιστορία της μοντέρνας τέχνης, πάθος ήδη αποτυπωμένο στο βιβλίο «Marcel Duchamp – Ο μηχανικός του χαμένου χρόνου – Συζητήσεις με τον Pierre Cabanne», που είχε επιμεληθεί το 1989 για τις εκδόσεις Αγρα, του έδωσε όσες δυνάμεις του στερούσαν η νόσος και οι βαριές θεραπείες για να οργανώσει τον περασμένο Φλεβάρη έκθεση πρωτότυπων έργων του Ντυσάν στην γκαλερί της Ελευθερίας Τσέλιου. Το βιβλιαράκι του «Marcel Duchamp [28.7.1887 – 2.10.1968]», στην Αγρα και αυτό, ήταν ο αποχαιρετισμός του. Αλλά ήταν το γλυκό «γεια χαρά» του μαχητή, που θέλει να εγκαρδιώσει όσους μένουν πίσω, όχι ένα πικρό «αντίο».
Στον Γιώργο Σγουράκη χρωστάμε πολλά. Ολοι. Ακόμα κι αυτοί που τίποτε δεν κατάλαβαν από τη δουλειά του, από την προσφορά του στη συλλογική μνήμη μας, και τον κέρασαν φαρμάκι στα τελευταία χρόνια της ζωής του. Το «Μονόγραμμα», που εμπνεύστηκε και άρχισε να πραγματώνει από κοινού με την Ηρώ, είναι πια συστατικό απαραγνώριστο της άυλης μα και τόσο απτής πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Ο Γιώργος, με εκατοντάδες εξαιρετικά ντοκιμαντέρ-προσωπογραφίες, χάραξε βαθύ και τίμιο το σημάδι του στο χαρακάκι της κοινής μας ζωής στη μεταπολιτευτική Ελλάδα. Οι ρηχοί δεν το πρόσεξαν. Και έψεξαν σαν «απολίθωμα» αυτό που η μεταθανάτια υποκρισία τους υμνεί σαν σπουδαίο. Οι συνήθεις φαρισαίοι.
