Μερικά πτυχία πανεπιστημίου έχουν υποβαθμιστεί πάρα πολύ τα τελευταία χρόνια στην αντίληψη των μαθητών που πρέπει να επιλέξουν τι θα σπουδάσουν. Συζητώντας πρόσφατα με καθηγητές, έμαθα ότι αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τις φιλοσοφικές σχολές. Πριν από 20 χρόνια, οι απόφοιτοί τους με πτυχία φιλολογίας ή Ιστορίας είχαν βάσιμη προσδοκία ότι θα βρουν θέση εργασίας σε σχολείο ή έστω σε φροντιστήριο. Τώρα αυτό δεν συμβαίνει, και οι φοιτητές αναρωτιούνται πού θα βρουν δουλειά όταν πάρουν πτυχίο. Αποτέλεσμα είναι οι σχολές να δέχονται όλο και λιγότερους φοιτητές και αυτοί που εισέρχονται έχουν χαμηλούς βαθμούς και μικρό ενδιαφέρον για το αντικείμενο των σπουδών.Η αγορά εργασίας για θέσεις στη μέση εκπαίδευση μάλλον έχει αλλάξει μόνιμα, κυρίως γιατί οι μαθητές στο ορατό μέλλον θα είναι λιγότεροι από παλιά. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι οι σπουδές της φιλολογίας θα καταστούν άχρηστες. Μπορούμε να φανταστούμε νέους ρόλους για τους φιλολόγους στην κοινωνία, που διαμορφώνεται από τις αλλαγές στην οικονομία σε συνδυασμό με την τεχνητή νοημοσύνη (Τ.Ν.).
Ενα καλό σενάριο για το μέλλον είναι ότι η αυξημένη παραγωγικότητα στη βιομηχανία θα αυξήσει τον συνολικό πλούτο της κοινωνίας και ταυτόχρονα θα ελευθερώσει χρόνο για δημιουργική σχόλη και για άλλες μορφές εργασίας. Θα αναπτυχθούν οι πιο προσωπικές, ανθρώπινες υπηρεσίες, που απαιτούν γενική μόρφωση κι ενσυναίσθηση. Ενα παράδειγμα είναι οι συναντήσεις σε μικρές ομάδες που λειτουργούν ταυτόχρονα ως ψυχαγωγία και ως υποστήριξη, π.χ. για ηλικιωμένους ή μετανάστες ή ευπαθείς ομάδες. Μήπως όμως και αυτές οι υπηρεσίες θα αντικατασταθούν από συστήματα τεχνητής νοημοσύνης, που θα δίνουν συμβουλές ψυχοθεραπείας, ή που θα προτείνουν αναγνώσματα στη λέσχη ανάγνωσης, θα διαβάζουν αποσπάσματα και θα τα εξηγούν;
Η νέα μορφή Τ.Ν. που εμφανίστηκε στη δημόσια σφαίρα πριν από δύο χρόνια (Παραγωγική Τ.Ν. – Generative AI) είναι βέβαιο ότι θα αλλάξει την αγορά εργασίας στα επαγγέλματα υψηλής μόρφωσης, αλλά οι ειδικοί δεν ξέρουν προς ποια κατεύθυνση. Η απαισιόδοξη εκδοχή για τους σημερινούς επαγγελματίες είναι ότι η Τ.Ν. θα τους καταστήσει περιττούς. Η αισιόδοξη εκδοχή είναι ότι θα τους δώσει εργαλεία για να γίνουν οι ίδιοι πιο παραγωγικοί και δημιουργικοί. Πιθανότατα θα συμβούν και τα δύο, με διαφορετική έκβαση για κάθε ειδικότητα.
Τι θα συμβεί με τη φιλολογία, και ειδικότερα με τις σπουδές λογοτεχνίας (όχι τη διδασκαλία γραμματικής); Οι περισσότεροι ειδικοί συμφωνούν ότι η Τ.Ν. δεν μπορεί να κατανοήσει την ανθρώπινη εμπειρία ούτε στην πρωτογενή μορφή της (πόνος, ηδονή, χαρά, θυμός) ούτε κατ’ επέκταση στην καλλιτεχνική της έκφραση. Η μεγάλη λογοτεχνία είναι πάντοτε μια νέα, μοναδική αποτύπωση ανθρώπινης εμπειρίας, που έχει αξία ακριβώς επειδή είναι μοναδική. Δεν προκύπτει από επιστημονική μέθοδο ή από αλγόριθμο, ούτε μπορεί η Τ.Ν. να συλλάβει το πλαίσιο μέσα στο οποίο γράφει ο συγγραφέας ή διαβάζει ο αναγνώστης. Δεν έχει την ενσυναίσθηση που μπορεί να έχει ο φιλόλογος, ακριβώς επειδή είναι άνθρωπος και βιώνει τον κόσμο ως άνθρωπος.
Η μεγάλη λογοτεχνία δεν προκύπτει από αλγόριθμο, ούτε μπορεί η τεχνητή νοημοσύνη να συλλάβει το πλαίσιο μέσα στο οποίο γράφει ο συγγραφέας.
Αυτό το διαισθάνεται ο καθένας μας όταν θέλει να μοιραστεί και να συζητήσει τέτοιες εμπειρίες. Οταν μιλάς με ένα τεχνητό κατασκεύασμα, όσο ικανό κι αν είναι, δεν έχεις την εμπειρία της ανθρώπινης επαφής. Υπάρχουν ήδη σήμερα μηχανικά συστήματα ψυχολογικής υποστήριξης που συζητούν με μεγάλη αληθοφάνεια, αλλά δεν έχουν απήχηση. Πάντα θα υπερέχει η αίσθηση του κοινού βιώματος που έχουμε με τον συνάνθρωπο.
Τις νέες εργασίες για τους φιλολόγους πρέπει να τις σχεδιάσουν κάποιοι ευρηματικοί κοινωνικοί επιχειρηματίες. Μπορεί αυτές να παρέχονται σε εκδρομές, σε λέσχες, σε νοσοκομεία, στα ΚΑΠΗ ή κάπου που δεν μπορώ να φανταστώ τώρα. Είναι πιθανό να απαιτούν ένα συνδυασμό σπουδών φιλολογίας με ψυχολογία, τεχνητή νοημοσύνη, υποκριτική ή κάτι άλλο. Η συμβουλή μου στους εξαιρετικούς καθηγητές των φιλοσοφικών σχολών μας είναι να διερευνήσουν αυτές τις δυνατότητες και να δώσουν πάλι προοπτική στους φοιτητές τους.
Ο κ. Αρίστος Δοξιάδης είναι ομότιμος εταίρος στο κεφάλαιο επενδύσεων τεχνολογίας Big Pi.
