Μετά τον συμβιβασμό των αμερικανικών αρχών με τον Τζούλιαν Ασάντζ, για την υπόθεση της αποκάλυψης χιλιάδων διαβαθμισμένων εγγράφων (Wikileaks), επαναδιατυπώθηκε το αποκαλούμενο «δικαίωμα του κράτους να φυλάει τα μυστικά του». Εγραψε ο φίλος Ηλίας Κανέλλης: «Δεν δικαιούνται έστω οι υπηρεσίες ασφαλείας των κρατών να έχουν διαβαθμισμένα απόρρητα έγγραφα ή πρέπει “όλα στο φως”; Κι αν δεν δικαιούται η Δύση, γιατί δικαιούνται οι εχθροί της;» («Τα Νέα», 26.6.2024).
Από κοντά ο δικός μας Σάκης Μουμτζής επεκτείνει: «Είναι θεμιτό τα κράτη να έχουν εμπιστευτικά έγγραφα που αφορούν την εξωτερική πολιτική, την εθνική άμυνα και τη δημόσια ασφάλεια; Αν ναι –διότι όλοι θα συμφωνήσουν σε αυτή την αναγκαιότητα– η νομική προστασία αυτών των εγγράφων δεν θα πρέπει να είναι επιβεβλημένη; Οσοι διαπράττουν το αδίκημα της υποκλοπής και δημοσίευσης τέτοιων εγγράφων δεν παραβαίνουν τη δεδομένη νομοθεσία; Συνεπώς, δεν θα πρέπει να συλληφθούν και να τιμωρηθούν, ανεξαιρέτως κινήτρων και επαγγελματικής ενασχόλησης; Ή μήπως οι δημοσιογράφοι τυγχάνουν νομικής ασυλίας, ιδίως αν ανήκουν στον “προοδευτικό” χώρο; (…) Εννοείται πως αποτελεί εντελώς διαφορετική περίπτωση (…) όταν φέρνουν στο φως παράνομες πράξεις κρατικών οργάνων, όπως συνέβη με το σκάνδαλο Γουότεργκεϊτ» («Καθημερινή», 27.6.2024).
Ας ξεκαθαρίσουμε κάποια πράγματα. Το πρώτο αφορά «εμάς» κι «αυτούς», όπως γράφει ο κ. Κανέλλης: «Αν δεν δικαιούται η Δύση να έχει (απόρρητα έγγραφα) γιατί δικαιούνται οι εχθροί της;». Ποιος είπε ότι οι τελευταίοι «δικαιούνται»; Πολλάκις ο Τύπος αποκάλυψε μυστικά των εχθρών της Δύσης· προσφάτως τις συνθήκες θανάτου του Αλεξέι Ναβάλνι. Γενικώς, πάντως, είναι ολισθηρός ο δρόμος της σύγκρισης «ημών» και «αυτών». Στο κάτω κάτω της γραφής, «εμείς» κάνουμε ό,τι κάνουμε για να μην καταντήσουμε σαν «αυτούς».
Οι κρατικοί λειτουργοί έχουν δικαιώματα ως πολίτες, αλλά ως δημόσιοι υπάλληλοι έχουν μόνον υποχρεώσεις, με μεγίστη αυτών τη διαρκή λογοδοσία, έστω για λόγους αξιολόγησης.
Δεύτερον και κυριότερον: Μόνον οι πολίτες έχουν δικαιώματα. Το κράτος έχει μόνον υποχρεώσεις. Για την ακρίβεια, είναι παραλογισμός να μιλάμε για «δικαιώματα» ενός μηχανισμού, ειδικώς όταν ο συγκεκριμένος μηχανισμός έχει το μονοπώλιο της επιβλαβέστερης ανθρώπινης λειτουργίας, δηλαδή της βίας. Οι κρατικοί λειτουργοί έχουν δικαιώματα ως πολίτες, αλλά ως δημόσιοι υπάλληλοι έχουν μόνον υποχρεώσεις, με μεγίστη αυτών τη διαρκή λογοδοσία, έστω για λόγους αξιολόγησης.
Τρίτον: Αν ένας μηχανισμός έχει απόλυτο δικαίωμα απόκρυψης των πεπραγμένων του και ο ίδιος μηχανισμός αποφασίζει ποια είναι τα «μυστικά» του, τότε το πρώτο πράγμα που θα αποφασίσει να συγκαλύψει είναι οι παρανομίες του. Δεν είναι τυχαίο ότι τα μεγαλύτερα σκάνδαλα είναι στον χώρο των αμυντικών προμηθειών, όπου το κράτος έχει ενισχυμένο δικαίωμα απόκρυψης πληροφοριών. Επομένως δεν έχει νόημα η διάκριση που κάνει ο κ. Μουμτζής – «αποτελεί εντελώς διαφορετική περίπτωση η δραστηριότητα των δημοσιογράφων όταν φέρνουν στο φως παράνομες πράξεις», όπως το Γουότεργκεϊτ. Αν οι δημοσιογράφοι δεν μπορούν να «υποκλέψουν» τα μυστικά του κράτους, πώς θα ξέρουν αν κρύβεται κάποιο Γουότεργκεϊτ;
Το 1971 το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ επέτρεψε στις εφημερίδες να συνεχίσουν τη δημοσίευση των αποκαλούμενων «Εγγράφων του Πενταγώνου» για τον πόλεμο στο Βιετνάμ. Ο δικαστής Ούγκο Μπλακ έγραψε τότε ότι «ο Τύπος οφείλει να υπηρετεί τους κυβερνώμενους κι όχι τους κυβερνήτες. Η εξουσία του κράτους να λογοκρίνει τον Τύπο απαγορεύτηκε, έτσι ώστε ο Τύπος να παραμείνει ελεύθερος για να κρίνει την κυβέρνηση. Ο Τύπος είναι προστατευμένος, για να αποκαλύπτει τα μυστικά του κράτους και να πληροφορεί τους πολίτες. Μόνο ο ελεύθερος κι αδέσμευτος Τύπος μπορεί να αποκαλύψει αποτελεσματικά τις απάτες μιας κυβέρνησης».
Συνεπώς, η υποχρέωση του κράτους να κρύβει τα μυστικά του δεν αφαιρεί το δικαίωμα του Τύπου να τα αποκαλύπτει.
