Η πολυσυζητημένη πρόσφατη διάλυση της γαλλικής Εθνοσυνέλευσης έθεσε, μεταξύ άλλων, και τέρμα στη συζήτηση του νομοσχεδίου για το τέλος της ζωής, η βέβαιη ψήφιση του οποίου θα έκανε τη Γαλλία την επόμενη χώρα της Ευρώπης, μετά την Ισπανία (2021), που νομιμοποιεί την ενεργό βοήθεια να πεθάνει κανείς. Δεν υπάρχει αμφιβολία πάντως ότι, αργά ή γρήγορα, θα γίνει και στη Γαλλία νόμος του κράτους. Σήμερα, οι όροι υποβοηθούμενη αυτοκτονία και ευθανασία αποφεύγονται, γιατί σοκάρουν, και γίνεται λόγος για βοήθεια προς τον θάνατο, όπως ακριβώς και στο εν λόγω γαλλικό νομοσχέδιο (aide à mourir). Οπως πάντως και αν το ονομάσουμε, τα όρια διαρκώς μετατίθενται και έρχονται όλο και πιο κοντά στην ευθανασία. Αυτή είναι η κοινωνική παραγγελία σήμερα στη Δύση. Το ζήτημα του τέλους της ζωής είναι από τα σοβαρότερα της κοινωνίας και του πολιτισμού μας, και προκαλεί δικαιολογημένα παντού έντονες αντιπαραθέσεις, συχνά ιδεολογικοπολιτικού χαρακτήρα, χωρίς γνώση των πραγματικών δεδομένων.
Ο θάνατος τις περισσότερες φορές δεν είναι ακαριαίος, το θνήσκειν κρατάει πολύ, είναι αργόσυρτο και πολύ συχνά οδυνηρό. Δεν πεθαίνουμε γυρνώντας ένα διακόπτη. Τα τέλη της ζωής δεν είναι πάντα ανώδυνα και ειρηνικά, παρά την προσευχή της Εκκλησίας. Σήμερα διαθέτουμε πολλά φαρμακευτικά μέσα να καταλαγιάζουμε τους πόνους και υπάρχει, σε αρκετές δυτικές χώρες, και ένα οργανωμένο –αν και πάντα ανεπαρκές– σύστημα ανακουφιστικής φροντίδας. Μένει ωστόσο ένα μικρό ποσοστό, όπου δεν πιάνει τίποτε και οι άνθρωποι βασανίζονται αβάσταχτα. Πολλοί από αυτούς ζητούν να τελειώνει το μαρτύριό τους μια ώρα αρχύτερα. Αν δεν ακούσουμε την κραυγή τους, τότε δεν ξέρουμε για ποιο πράγμα μιλάμε όταν ρητορεύουμε για το τέλος της ζωής, ιδίως μάλιστα όταν απολαμβάνουμε μια καλή υγεία. Η συζήτηση αυτή, για να είναι ουσιαστική, πρέπει να γίνεται με το βλέμμα σταθερά στραμμένο στον άρρωστο και στην ανέλπιδη οδύνη του.
Στο σημερινό κείμενο δεν θα κομίσω φιλοσοφικά επιχειρήματα, αλλά θα παρουσιάσω με συντομία δύο παραδείγματα νομιμοποίησης της διευκόλυνσης εξόδου από τη ζωή, το πρώτο πιο πρόσφατο (Καναδάς) και το άλλο παλαιότερο (Ορεγκον των ΗΠΑ).
Η νομοθέτηση της ενεργού βοήθειας για τον θάνατο χρειάζεται αυστηρούς όρους, ώστε να μη γίνει «θεραπεία» για τα γηρατειά, αλλά να συμβάλει αντιθέτως στην εξημέρωση του θανάτου.
Το 2016, ο Καναδάς νομοθέτησε την ιατρική βοήθεια προς τον θάνατο και έθεσε τους όρους και τις προϋποθέσεις της. Σήμερα, επτά μόλις χρόνια μετά, το 7% των θανάτων στον Καναδά γίνεται με ευθανασία! Πλήρης επιβεβαίωση του επιχειρήματος της ολισθηρής πλαγιάς, όσων αντιτίθενται στον νόμο. Ο Καναδάς εμφανίζει τον ταχύτερο ρυθμό αύξησης των θανάτων με ευθανασία σε όλο τον κόσμο! Οι όροι και οι προϋποθέσεις που έθετε ο νόμος, επειδή ακριβώς ήταν θολοί («ανυπόφοροι πόνοι», «θάνατος εύλογα προβλέψιμος»), ερμηνεύτηκαν στην πράξη με μεγάλη χαλαρότητα και ευρυχωρία. Το 97% αυτών των θανάτων γίνεται με ευθανασία και μόλις το 3% με υποβοηθούμενη αυτοκτονία. Οι περιπτώσεις όσων υπάγονται στον νόμο αυτό διαρκώς διευρύνονται και το 2027 θα συζητηθεί η εφαρμογή του και στους ψυχικά πάσχοντες. Η βοήθεια προς θάνατο έγινε ήδη, μέσα σε πολύ σύντομο διάστημα, μια μορφή οριστικής «θεραπείας» των γηρατειών, προς μεγίστη χαροποίηση των οικονομικών διευθύνσεων των νοσοκομείων.
Είκοσι χρόνια πριν από τον Καναδά, το 1997, η πολιτεία Ορεγκον της δυτικής ακτής των ΗΠΑ νομοθέτησε τον Oregon Death with Dignity Act (επικυρώθηκε και με δημοψήφισμα). Πρόκειται για υποβοηθούμενη αυτοκτονία, και ας μην την αποκαλούν έτσι, αποκλείεται πάντως απολύτως η ευθανασία. Οι προϋποθέσεις είναι σαφέστερες από ό,τι στον Καναδά: Ο ασθενής πρέπει να είναι ενήλικος, προσβεβλημένος από ανίατη αρρώστια, με προσδόκιμο λιγότερο από έξι μήνες (αυτό είναι το αδύνατο σημείο του νόμου, δεν υπάρχει ποτέ ασφαλής πρόγνωση), ικανός να εκφράσει ο ίδιος τη βούλησή του και να πάρει μόνος του το θανατηφόρο σκεύασμα. Από τη στιγμή που ο ασθενής λάβει από τον γιατρό τη συνταγή, είναι ελεύθερος να τη χρησιμοποιήσει ή όχι. Το 30% των ασθενών δεν χρησιμοποιεί το σκεύασμα, αλλά το έχει εκεί στο κομοδίνο, ως ψυχολογική ασφάλεια για την περίπτωση που τα πράγματα γίνουν ανυπόφορα. Αυτό από μόνο δείχνει ότι όλοι αυτοί οι άνθρωποι δεν θέλουν να πεθάνουν, μόνο να μη βασανίζονται θέλουν. Οσοι τελικά κάνουν χρήση του θανατηφόρου σκευάσματος κατά κανόνα περιβάλλονται τη δύσκολη εκείνη ώρα από τους δικούς τους, από κάποιον επαγγελματία υγείας ή από εθελοντές οργανώσεων που λειτουργούν γι’ αυτόν τον σκοπό. Δεν θα αναφέρω άλλες πρακτικές λεπτομέρειες, αλλά θα προσθέσω ότι η συντριπτική πλειονότητα των ασθενών που κάνουν χρήση του νόμου φεύγει από τη ζωή ειρηνικά. Σημειώνω επίσης ότι σχεδόν το 90% αυτών των ασθενών έχει μπει και σε πρόγραμμα ανακουφιστικής φροντίδας, άρα δεν υπάρχει, ας το πούμε για άλλη μία φορά, καμία αντίφαση ανάμεσα στα δύο. Το 2023, ο αριθμός των θανάτων με υποβοηθούμενη αυτοκτονία στο Ορεγκον αντιπροσωπεύει μόλις το 0,8% του συνολικού αριθμού θανάτων στην πολιτεία αυτή. Εχω επίγνωση ότι η νομοθεσία του Ορεγκον δεν αντιμετωπίζει όλες τις περιπτώσεις, όπως εκείνη που ο άνθρωπος δεν είναι σε θέση να εκφράσει τη βούλησή του ή την άλλη που δεν μπορεί κατά κανένα τρόπο να πάρει μόνος του το θανατηφόρο σκεύασμα και δεν έχει κανέναν να του το δώσει. Στις περιπτώσεις αυτές, που θα είναι πια ελάχιστες, δεν μπορούμε να αποφύγουμε την ευθανασία ως την πιο οδυνηρή πράξη αγάπης.
Τα δύο αυτά παραδείγματα δείχνουν ότι η νομοθέτηση της ενεργού βοήθειας για τον θάνατο χρειάζεται αυστηρούς όρους, ώστε να μη γίνει «θεραπεία» για τα γηρατειά, αλλά να συμβάλει αντιθέτως στην εξημέρωση του θανάτου. Μια τελευταία παρατήρηση: Η διαρκής αύξηση του ορίου ζωής, η πρόοδος της επιστήμης στην αντιμετώπιση της αρρώστιας και του πόνου, η οργανωμένη ανακουφιστική φροντίδα και η νομοθέτηση της υποβοηθούμενης εθελούσιας εξόδου από τη ζωή, και τα τέσσερα αυτά μαζί, αλλάζουν τη σχέση των ανθρώπων, κυρίως των ηλικιωμένων, με τον θάνατο, τον καθιστούν λιγότερο τρομακτικό και επίφοβο, τον εξημερώνουν. Αυτό είναι κάτι που πρέπει να λάβουν πολύ σοβαρά υπ’ όψιν τους όλες οι θρησκείες.
