«Ακολουθήστε την κίτρινη γραμμή και θα φτάσετε στην έξοδο». Είναι η οδηγία στο χαοτικό νοσοκομείο Σωτηρία, αν θέλεις να μην περιφέρεσαι αενάως στη μεγάλη έκταση του. Ομως, την περασμένη Παρασκευή, όταν σκορπίσαμε οι περίπου 250 θεατές, ύστερα από μια τρίωρη εξωτερική περιπλάνηση, για τις ανάγκες της δράσης «What do we owe democracy / Τι οφείλουμε στη δημοκρατία», σε σκηνοθεσία Νίκου Διαμαντή (συνεργασία του Φεστιβάλ Αθηνών με το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά), καμία «έξοδος» δεν ήταν δεδομένη. Η φιλόδοξη αυτή παράσταση – εγκατάσταση, που ξετυλίχτηκε με διαφορετική θεματολογία, σε τρεις ημέρες σε τρία μέρη (εκτός από το Σωτηρία, στην Εθνική Βιβλιοθήκη και στην Ιχθυόσκαλα Κερατσινίου), με τη συμμετοχή επτά συγγραφέων, δώδεκα ηθοποιών, τριών εικαστικών επιμελητών, επιδίωκε, ανάμεσα στα άλλα, να μας ξεβολέψει. Και αυτό το κατάφερε. Το δρώμενο της Παρασκευής (5 Ιουλίου) είχε τίτλο «Οι χάρτες των υπέροχων σωμάτων μας». Τα κείμενα, που υπέγραφαν ο Ηλίας Μαγκλίνης και η Σοφία Νικολαΐδου, ερμηνευμένα από τον Ομηρο Πουλάκη, την Εβελίνα Αραπίδου και τον Πέρη Μιχαηλίδη, μαζί με την εγκατάσταση του Μπάμπη Βενετόπουλου, με τίτλο «Οι βαλίτσες των αζήτητων νεκρών» (σε επιμέλεια Δ. Τρίκα), αποτέλεσαν κεντρικά σημεία αναφοράς και συζήτησης. Συνοψίζω –μοιραία– γιατί οι εσωτερικές διαδρομές που ακολουθήθηκαν εκείνο το βράδυ, ήταν αμέτρητες και κάθε μία είχε τον δικό της χάρτη.
Τα σώματα όταν πάσχουν απελευθερώνονται και εγκλωβίζονται με την ίδια ένταση. Το αφουγκραστήκαμε στους τέσσερις 10λεπτους, μονολόγους του Ηλία Μαγκλίνη (τους οποίους απέδωσε δονούμενος ψυχικά και σωματικά ο Ομηρος Πουλάκης) που ήταν καθηλωτικοί: ξεκινούν από την ιστορία του πρώτου καταγεγραμμένου θύματος παιδικής λευχαιμία, της 5χρονης Μαρίας Σπέγιερ, η οποία έζησε τον 19ο αιώνα, και φθάνουν μέχρι το προσωπικό βίωμα του συγγραφέα, ως πατέρα, στην παιδογκολογική τού «Αγία Σοφία». Σε αυτό προστέθηκε και η οδυνηρή εμπειρία μιας νέας γυναίκας με καρκίνο στον μαστό (το κείμενο της Σ. Νικολαΐδου). Ο λόγος μορφοποιήθηκε μέσα από τη βίντεο εγκατάσταση του Μπ. Βενετόπουλου, «Rats 2024». Μόνιτορ μέσα σε 28 μικρά μαύρα κλουβιά αποτυπώνουν ένα ανδρικό σώμα που κινείται, κάτι μεταξύ βρέφους και πάσχοντος γέροντα, προσπαθώντας να βρει μια θέση στον κόσμο (;). Το ερωτηματικό, απαραίτητο. Υποφέρει ή όχι; Το παγίδεψαν ή αυτοπαγιδεύτηκε; Το παρακολουθούμε ή εκείνο μας ακολουθεί; Ποιος βλέπει ποιον, εντέλει; Στο βάθος, σε μια μεγάλη βιντεοθόνη, ένας ηλικιωμένος με κοστούμι μάς κοιτάζει και πίσω του στοιβαγμένες δεκάδες, «αζήτητες», βαλίτσες. Η θνητότητα δεν αναιρείται. Ο κινητήριος μοχλός της τέχνης μήπως είναι και καύσιμο για τη δημοκρατία; Της οφείλουμε την ελευθερία των λέξεων, των συμπεριφορών. Οσο ζούμε μπορούμε να στοχαζόμαστε και να εκφραζόμαστε ελεύθερα. Με στρεβλώσεις, ναι, αλλά ελεύθερα.
Τα σώματα όταν πάσχουν απελευθερώνονται και εγκλωβίζονται με την ίδια ένταση.
Λίγα χιλιόμετρα από το Σωτηρία, στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, μια άλλη εγκατάσταση, της σκηνοθέτριας Εύας Στεφανή, με τίτλο «Φωτεινό σπήλαιο», έχει ως πηγή έμπνευσης –και κάθαρση– τη δική της εμπειρία ασθένειας και νοσηλείας. Στις πλευρές του «σπηλαίου»/δωματίου, ένα παλίμψηστο από ακτινογραφίες αγνώστων και ιατρικές γνωματεύσεις, μικρές τυπωμένες προσευχές και χάρτινες εικονίτσες. Μήπως οι ιστορίες των σωμάτων είναι και τμήμα της ιστορίας του κάθε τόπου; Το ανθρώπινο ίχνος, ακτινογραφημένο, υγιές ή με την απεικόνιση της νόσου, είναι μέρος μιας επίσημης και την ίδια στιγμή ανεπίσημης αφήγησης. Το memento mori, ως κοινός τόπος όλων των παθήσεων της ψυχής και του σώματος.
«Η Αγία Καθημερινότητα είναι αυτό το άπιαστο, μακρινό όνειρο», όπως γράφει ο Ηλίας Μαγκλίνης. Ας μην το ξεχνάμε. Oταν υπάρχει, την υποτιμούμε μεμψιμοιρώντας. Οταν τη χάνουμε, χάνουμε μαζί της και τον κόσμο μας, τον βηματισμό μας, τον εαυτό μας. Οταν το σώμα κλονίζεται το οικοδόμημα σείεται· κάποτε καταρρέει, συμπαρασύροντας και ό,τι υπάρχει γύρω του.
