«Mια μέρα που κατέβαινα στην οδόν των Φιλελλήνων, μαλάκωνε η άσφαλτος κάτω απ’ τα πόδια και από τα δένδρα της πλατείας ηκούοντο τζιτζίκια, μέσ’ στην καρδιά των Aθηνών, μέσ’ στην καρδιά του θέρους. […] Hτο Ιούλιος. […] Tο θερμόμετρον ανήρχετο συνεχώς. Δεν ήτο θάλπος, αλλά ζέστη – η ζέστη που την γεννά το κάθετο λιοπύρι».
Γνώριμη η εικόνα. Aγαπημένο το ποίημα που τη σχηματίζει, αποκαλύπτει την πατρότητά του με τις πρώτες λέξεις του, που προσδιορίζουν και τη γεωγραφία της έμπνευσής του. Πρόκειται για το ρυθμικό πεζό «Εις την οδόν των Φιλελλήνων» του Ανδρέα Εμπειρίκου. Πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Εποχές», τον Σεπτέμβριο του 1963. Το 1980, και με τον ποιητή απόντα από το 1975, το ποίημα συμπεριελήφθη στην «Οκτάνα», έκδοση του Iκαρου. Και το ποίημα και η συλλογή που το φιλοξενεί είναι γλαφυρά δοκίμια της ποιητικής του Εμπειρίκου τρεις δεκαετίες μετά την «Υψικάμινο». Αποτελούν ένα πρώτης τάξεως πεδίο για να διερευνηθούν οι αντιλήψεις του για τον υπερρεαλισμό και τη γλώσσα (για το ποια ακριβώς είναι η «καθαρεύουσά» του, η «μεικτή» όπως τη χαρακτήριζε ο ίδιος), και οι διαφοροποιημένες επιτεύξεις του στο πέρασμα του χρόνου.
Από τον καιρό του ποιήματος μας χωρίζουν εξήντα χρόνια. Χρόνος βαρύς, πολιτικά, κοινωνικά, ιδεολογικά, αλλά πλέον και κλιματικά. Και μέσα μας έχει αλλάξει ο κόσμος και έξω μας. Ο,τι εννοούμε σαν περιβάλλον έχει τραυματιστεί σοβαρότατα. Κι αυτό το νιώθουν όλες μας οι αισθήσεις, που καταπονούνται υπέρμετρα, ασφυκτιούν και φθείρονται. Κι αν δεν βρισκόμαστε σε διακοπές, γκρινιάζοντας δικαίως σε κάποια αμμουδιά για την ακρίβεια, «εισαγόμενη» κατά τον αυτοαπαλλακτικό κυβερνητικό μύθο, και πάντως εξάγουσα μέχρι μηδενισμού τα ευρώ του βαλαντίου μας, δεν έχουμε σπουδαίους λόγους να συμφωνούμε με τους ύμνους των ποιητών για τον «θείο Ιούνιο μήνα».
Αλλωστε, και σε βουνό αν παραθερίζεις, δίπλα σε ποτάμια που η ανομβρία τα καταντάει χειμάρρους, ή σε κάποια από τις Κυκλάδες, που μες στην αυτοκαταστροφική υπερτουριστική «ανάπτυξή» τους αποδιώχνουν τους Ελληνες, δίχως κλιματισμό δεν αντέχεται ούτε καν η νύχτα. Ο μεσογειακός Νότος βιώνει ήδη την τροπική του εξαλλαγή. Κι ωστόσο ο συβαριτισμός δεν λέει να καμφθεί.
Στιβαρό οικολογικό κίνημα δεν υπάρχει σχεδόν πουθενά. Σπασμωδικές αντιδράσεις (πού να χάθηκαν οι «Παρασκευές των μαθητών»;), σπανιότατες εκλογικές επιτυχίες φιλοπεριβαλλοντικών σχημάτων, με ισχνό όμως πολιτικό αποτέλεσμα, και οικουμενικές σύνοδοι για το κλίμα που οι αποφάσεις τους δεν δεσμεύουν τους πρωταθλητές της ρύπανσης. Είτε χώρες είναι είτε καρτέλ.
Ο μεσογειακός Νότος βιώνει ήδη την τροπική του εξαλλαγή. Κι ωστόσο ο συβαριτισμός δεν λέει να καμφθεί.
Ακρως δηλωτική υπήρξε, άλλωστε, η επιλογή του σεσημασμένα φιλοπεριβαλλοντικού Ντουμπάι ως έδρας της 29ης Διάσκεψης του ΟΗΕ για το Κλίμα (COP28), από τις 30.11.2023 έως τις 13 Δεκεμβρίου. Σαν να διοργανωνόταν Παγκόσμια Διάσκεψη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα στη Βόρεια Κορέα, για την ανεξιθρησκία στο Ιράν, και στο Ισραήλ για τη Συνθήκη της Γενεύης. Και επειδή στην Iστορία η (πνευματική και ηθική) τραγωδία επαναλαμβάνεται σαν κωμωδία, η COP29 θα γίνει στο Αζερμπαϊτζάν, χώρα προστάτιδα του περιβάλλοντος και της δημοκρατίας. Μολαταύτα, είμαστε πια μακριά από την εποχή του αναιδούς αντιοικολογικού χλευασμού. Από την εποχή που η περιφρόνηση ήταν το κύριο όπλο του ποικίλου κατεστημένου, σε πλανητικό επίπεδο, κατά των λίγων οικολόγων της επιστήμης και της πολιτικής που προειδοποιούσαν ότι το φαινόμενο του θερμοκηπίου θα οδηγήσει σε ανίατη κλιματική κρίση, αν δεν ληφθούν μέτρα. Αν δεν τιθασευτεί η απληστία όσων κερδοσκοπούν εις βάρος του πλανήτη, δεν μειωθεί η εξάρτηση των πολιτικών από τα αδηφάγα οικονομικά συμφέροντα των ολίγιστων και δεν ανακοπεί η αδιαφορία των μαζών.
Αρνητικό ρεκόρ
Η μεταφορά με τα καμπανάκια του κινδύνου ξεπεράστηκε από καιρό. Τετρακόσια σήμαντρα κι εξήντα δύο καμπάνες ηχούν, πλην μάταια. Κάθε δυσοίωνο κλιματικό ρεκόρ, κωδωνοστάσιο ολόκληρο. Σύμφωνα με το Εθνικό Αστεροσκοπείο, ο Ιούλιος του 2023 ήταν ο θερμότερος μήνας που έχει καταγραφεί τα τελευταία 160 χρόνια στην Αθήνα και στη Λάρισα. Το ρεκόρ αφορούσε τη διάρκεια της ασφυξίας, τις 16 ημέρες με μέση θερμοκρασία μεγαλύτερη των 37 βαθμών. Ζήλεψε όμως ο Ιούνιος και κατάφερε φέτος να αναδειχθεί αυτός ο θερμότερος μήνας στο κέντρο της Αθήνας από το 1860 και μετά. Ανώτερη θερμοκρασία: 41,2 °C στις 13.6. Μέσος όρος των μέγιστων ημερήσιων θερμοκρασιών: 35,6 °C, δηλαδή 4,4 βαθμοί πάνω από τη μέση τιμή της περιόδου 1981-2010. Επιπλέον: η νύχτα της 21ης Ιουνίου, με το θερμόμετρο στους 29,5 °C, ήταν η δεύτερη θερμότερη από το 1860.
Ο,τι πλήττει την Ελλάδα, πλήττει τον πλανήτη ολόκληρο. Κατά το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο «Κοπέρνικος», ο φετινός Ιούνιος κατέρριψε το ρεκόρ του περυσινού και είναι αυτός πια ο θερμότερος που καταγράφτηκε ποτέ. Επιπλέον, είναι ο 12ος συνεχόμενος μήνας στη διάρκεια του οποίου ξεπεράστηκε κατά 1,5 °C ο μέσος θερμοκρασιακός όρος της προβιομηχανικής εποχής. Το ρεκόρ των ρεκόρ: Η μέση παγκόσμια θερμοκρασία το δωδεκάμηνο Ιουλίου 2023 – Ιουνίου 2024 ήταν η υψηλότερη που έχει καταγραφτεί ποτέ. Ετσι εξηγούνται οι γιγάντιες πυρκαγιές και πλημμύρες όπου γης, έτσι η ενίσχυση των τυφώνων, έτσι τα τεράστια νέου τύπου εμπόδια που αντιμετωπίζει η γεωργία, έτσι η χωροκατακτητική ερημοποίηση, έτσι η ξηρασία.
Στο κέντρο της Αθήνας, στη Σπάρτη και στη Λιβαδειά δεν έβρεξε καθόλου τον φετινό Ιούνιο, όταν η μέση τιμή βροχής (του υετού επισημότερα) για την περίοδο 2007-2023 ήταν, αντίστοιχα, 21, 35 και 40 mm. Το μοιρολατρικό «το νερό νεράκι» δεν θα το πουν μονάχα στα αμέριμνα νησιά, όπου δεν θ’ αργήσουν οι επί ανομβρίας λιτανείες και ευχές: «Ο ανάγων νεφέλας εξ εσχάτου της γης, έντειλε αυταίς τού δούναι υετόν ειρηνικόν επ’ αυτή ημών δεομένων σου. Βροχήν εκούσιον και όμβρον ειρηνικόν κατάπεμψον τη γη, και σώσον τα σύμπαντα φιλάνθρωπε».
Να την προσυπογράψουμε τη δέηση. Με την ελπίδα ότι, αρχαιόγλωσση όπως είναι, ίσως την ακούσει και ο Υέτιος ή Ομβριος Δίας. Επιπλέον, να ικετέψουμε τον Θεό να πείσει τον Τζο Μπάιντεν να αποχωρήσει, μήπως βρεθεί κάποιος ικανός να νικήσει τον κορυφαίο αρνητή της κλιματικής κρίσης, τον Ντόναλντ Τραμπ. Με Τραμπ πλανητάρχη και με παγκοσμίως επελαύνουσα την Ακροδεξιά, που θεωρεί πλεκτάνη την κλιματική κατάρρευση, κανένα θλιβερό ρεκόρ δεν θα μείνει ακατάρριπτο.
Πώς να προσυπογράψει, λοιπόν, κανείς το «κάθιδρο ανακραύγασμα» στο τέλος του εμπειρίκειου ποιήματος: «Θεέ! O καύσων αυτός χρειάζεται για να υπάρξη τέτοιο φως! Tο φως αυτό χρειάζεται, μια μέρα για να γίνη μια δόξα κοινή, μια δόξα πανανθρώπινη, η δόξα των Eλλήνων, που πρώτοι, θαρρώ, αυτοί, στον κόσμον εδώ κάτω, έκαμαν οίστρο της ζωής τον φόβο του θανάτου». Αλλα μάς λένε δυστυχώς οι δικοί μας καύσωνες. Ρήματα της ασφυξίας μάς λένε.
