Ο κεντρικός πυρήνας της σκέψης του Ελευθερίου Βενιζέλου ήταν πως η ικανοποίηση των εθνικών μας πόθων μπορεί να επιτευχθεί μόνον αν τα ελληνικά συμφέροντα συμπέσουν με τις στρατηγικές επιλογές μιας μεγάλης δύναμης, της Μεγάλης Βρετανίας στην προκειμένη περίπτωση. Ο ρεαλισμός, η αίσθηση που έχει ο μεγάλος σκακιστής όταν μετακινεί τα πιόνια του στη διεθνή σκακιέρα και η βήμα βήμα κατάκτηση ευνοϊκών θέσεων για την πατρίδα μας πρυτάνευαν στον τρόπο που εκινείτο κυρίως στο διπλωματικό πεδίο. Βέβαια οι αντίπαλοί του, παραδοσιακοί και όψιμοι, τον κατηγόρησαν για κυνισμό διότι μερικές φορές σε αυτή τη σκακιέρα έβαζε και ελληνικά εδάφη. Με αυτό το πνεύμα δεν επιδοκίμασε την εξέγερση στην Κύπρο (Οκτώβριος 1931), παρότι πρωτοστάτησαν προσωπικότητες του δικού του χώρου. Εκρινε πως τα μακροπρόθεσμα συμφέροντα της Ελλάδας και της Κύπρου δεν θα μπορούσαν να εκπληρωθούν μέσα από έναν αγώνα αδιάλλακτο, μετωπικό, με έντονο το στοιχείο του αλυτρωτισμού. Ο πραγματισμός του τού επέτρεπε, σε συνθήκες εθνικού παροξυσμού, να αντιληφθεί πως η Μεγάλη Ιδέα άνθησε κάτω από εντελώς άλλες συνθήκες που δεν υφίσταντο το 1931.
Τον τρόπο σκέψης του Ελευθερίου Βενιζέλου κληρονόμησαν και οι Νικόλαος Πλαστήρας, Σοφοκλής Βενιζέλος και Γεώργιος Παπανδρέου.
Αυτόν τον τρόπο σκέψης του Ελευθερίου Βενιζέλου κληρονόμησαν και οι Νικόλαος Πλαστήρας, Σοφοκλής Βενιζέλος και Γεώργιος Παπανδρέου. Οταν τον Μάιο του 1950 έφθασε στην Αθήνα, με πανηγυρική υποδοχή, η κυπριακή αντιπροσωπεία για να επιδώσει στην ελληνική κυβέρνηση τους τόμους του δημοψηφίσματος (15 Ιανουαρίου 1950) για την ένωση με τη μητέρα Ελλάδα, ο πρωθυπουργός Νικόλαος Πλαστήρας, με δήλωσή του, έθεσε τα όρια αυτής της πορείας που συμπυκνώνονταν στη φράση: «…η ελληνική κυβέρνηση επιφυλάσσεται να χειριστεί το Κυπριακό εντός του πλαισίου των σχέσεων μετά της φίλης και συμμάχου δυνάμεως, άμα ως θεωρήση ότι επέστη η στιγμή της ευτυχούς αυτού διευθετήσεως». Ακόμα μεγαλύτερη ψυχρολουσία περίμενε τον δήμαρχο Λευκωσίας Θ. Δέρβη όταν συναντήθηκε με τον αντιπρόεδρο της κυβέρνησης Γεώργιο Παπανδρέου. Αίτημά του, να επαναλάβει η Βουλή των Ελλήνων το ψήφισμα του 1947 υπέρ της Ενώσεως της Κύπρου με την Ελλάδα. Ο Γεώργιος Παπανδρέου του είπε: «Η Ελλάς αναπνέει σήμερον με δύο πνεύμονας, τον μεν αγγλικόν, τον δε αμερικανικόν, και διά αυτό δεν ημπορεί, λόγω του Κυπριακού, να διακινδυνεύσει να πάθει ασφυξίαν». Αυτή τη στιχομυθία έφερε στη δημοσιότητα ο Κωνσταντίνος Καραμανλής στη Βουλή το 1956. Ο Γ. Παπανδρέου δεν δέχθηκε τη διατύπωση, παραδέχθηκε όμως την ουσία.
Την ίδια χρονιά, στις 25 Απριλίου 1956, ο Σοφοκλής Βενιζέλος αποκάλυψε πως: «Το 1951, ως αντιπρόεδρος της κυβερνήσεως ηρνήθην να προσφύγω εις τα Ηνωμένα Εθνη». Οταν ένα χρόνο αργότερα ο Μακάριος τον απείλησε πως θα τον καταγγείλει στον ελληνικό λαό, ο Σ. Βενιζέλος του απάντησε: «Μπορείτε να κάμετε ό,τι θέλετε, να με καταγγείλετε όπου θέλετε, αλλά δεν πρόκειται σεις να διευθύνετε την εξωτερικήν πολιτικήν της Ελλάδος». Κάτι που συνέβη στη συνέχεια.
