Οι απώλειες του ΠΑΣΟΚ τα χρόνια της εκλογικής του κατάρρευσης κατευθύνθηκαν κυρίως προς τα αριστερά του, ιδίως προς τον ΣΥΡΙΖΑ. Μετά το 2015, ωστόσο, το ΠΑΣΟΚ είχε διαρροές και προς τη Ν.Δ., τόσο ψηφοφόρων όσο και στελεχών.
Χρησιμοποιώντας όλους τους όρους σε εισαγωγικά για την οικονομία της ανάλυσης, θα λέγαμε ότι πρώτες μετακινήσεις, προς τα αριστερά, αφορούσαν την πιο «λαϊκή» – «παλαιοπαπανδρεϊκή» βάση ΠΑΣΟΚ, ενώ οι μετακινήσεις προς τη Ν.Δ. αφορούσαν στελέχη και ψηφοφόρους κυρίως του πιο «κεντρογενούς» – «εκσυγχρονιστικού» μπλοκ.
Οι μετακινήσεις προς τη Ν.Δ. ήταν εν μέρει μόνο απότοκες των πολιτικών συγκλίσεων των τελευταίων δεκαετιών. Κυρίως ήταν απότοκες των διεργασιών της περιόδου από το 2012 και μετά.
Η τριετής συγκυβέρνηση Ν.Δ. – ΠΑΣΟΚ (κυβερνήσεις Παπαδήμου και Σαμαρά – Βενιζέλου) δημιούργησε ωσμώσεις μεταξύ των ψηφοφόρων αλλά και των στελεχών που πέρασαν μέσα από το πολιτικό «καμίνι» της περιόδου εκείνης.
Η «απειλή» της έλευσης του ΣΥΡΙΖΑ οδήγησε για πρώτη φορά ψηφοφόρους του ΠΑΣΟΚ προς τη Ν.Δ. από τις εκλογές του Ιανουαρίου 2015 ακόμα. Η κοινή στάση των δύο κομμάτων το πρώτο ταραγμένο οκτάμηνο της διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, με αποκορύφωμα το δημοψήφισμα, όταν τα στελέχη και οι ψηφοφόροι Ν.Δ. και ΠΑΣΟΚ ήταν μαζί στις συγκεντρώσεις τού «Ναι», αποτέλεσε τη βάση αυτού που στη συνέχεια ονομάστηκε «αντι-ΣΥΡΙΖΑ μέτωπο». Κάτι στο οποίο συνέβαλε και ο ΣΥΡΙΖΑ με την επιλογή του να συνεχίσει τη συνεργασία του με τους ΑΝΕΛ μετά τις εκλογές του Σεπτεμβρίου 2015 (αποξενώνοντας το ΠΑΣΟΚ και το Ποτάμι), αλλά και με επιμέρους πολιτικές πρωτοβουλίες του που τραυμάτισαν περαιτέρω τις σχέσεις των δύο χώρων (π.χ. υπόθεση Novartis). Επιπλέον, η πολιτική περιθωριοποίηση τα τελευταία χρόνια στελεχών του ΠΑΣΟΚ με αναφορές στον συγκεκριμένο χώρο απελευθέρωσε δυνάμεις και στελέχη να κατευθυνθούν προς τη Ν.Δ.
Η εκλογή του Κυριάκου Μητσοτάκη στην ηγεσία της Ν.Δ. στις αρχές του 2016 ενίσχυσε ακόμα περισσότερο –λόγω των πολιτικών χαρακτηριστικών, της στρατηγικής και των πολιτικών ανοιγμάτων που έκανε– την επιρροή της Ν.Δ. στο πιο «μετριοπαθές» – «εκσυγχρονιστικό» τμήμα των ψηφοφόρων του ΠΑΣΟΚ. Είναι χαρακτηριστικό ότι καθ’ όλη την περίοδο 2016-19, αλλά και στη συνέχεια, η αποδοχή του Κυριάκου Μητσοτάκη ήταν εξαιρετικά υψηλή μεταξύ των ψηφοφόρων του ΠΑΣΟΚ, συντριπτικά δε υψηλότερη από εκείνη του Αλέξη Τσίπρα.
Ολα τα παραπάνω συνέβαλαν στη συνολική εκλογική επικράτηση της Ν.Δ. στον «κεντρώο» χώρο. Οπως αντιστοίχως είχε συμβεί με την εκλογική διείσδυση του Κώστα Σημίτη σε ένα κοινό μετριοπαθών ψηφοφόρων κεντροδεξιών καταβολών στις εκλογές του 1996 και του 2000.
Παρά το ότι η επιρροή της Ν.Δ. στον συγκεκριμένο χώρο παρουσιάζει μια κάμψη, εξακολουθεί να παραμένει σημαντική. Ενώ, αντίστροφα, το ΠΑΣΟΚ, αν και έχει κάπως αυξήσει την επιρροή του, δεν είναι στο επίπεδο που θα μπορούσε. Μεγάλο μέρος τού πάλαι ποτέ «εκσυγχρονιστικού» χώρου εξακολουθεί να εκφράζεται από τη σημερινή Ν.Δ.
Ο ανταγωνισμός για το ποιος θα κάνει την πιο σκληρή αντιπολίτευση αυτονόητα δυσκολεύει την αύξηση της επιρροής του ΠΑΣΟΚ στους πιο «μετριοπαθείς» κεντρογενείς ψηφοφόρους.
Η διαπίστωση αυτή είναι ένας από τους λόγους που η άνοδος του ΠΑΣΟΚ δεν είναι τόσο μεγάλη όσο προσδοκούσαν τα στελέχη του. Φαίνεται δε και στη γεωγραφική αποτύπωση της εκλογικής του δύναμης. Η ενίσχυση της επιρροής του στον «κεντρώο» χώρο και η απευθείας εισροή ψήφων από τη Ν.Δ. αποτελεί προϋπόθεση για την πλήρη επιστροφή του ΠΑΣΟΚ σε πρωταγωνιστικό ρόλο.
Κάτι τέτοιο, ωστόσο, δεν μοιάζει εύκολο για μια σειρά από λόγους.
Ενας λόγος είναι ότι το συγκεκριμένο κοινό χαρακτηρίζεται από έντονο πραγματισμό. Επιλέγει δε κατά κανόνα κόμματα εξουσίας, συχνά μάλιστα στη λογική τού «μη χείρον». Οσο το ΠΑΣΟΚ δεν έχει απολύτως σαφές κυβερνητικό αφήγημα, δεν είναι ιδιαίτερα ελκυστικό σε αυτούς τους ψηφοφόρους.
Ενας δεύτερος λόγος είναι ότι τα κοινωνικά και δημογραφικά χαρακτηριστικά του συγκεκριμένου εκλογικού σώματος (ηλικία, μόρφωση, εισοδήματα, ατομικές/οικογενειακές προτεραιότητες κ.ά.) διευκολύνουν τη Ν.Δ., καθώς είναι αρκετά κοντινά με εκείνα του δικού της (αστικού κυρίως) πυρήνα ψηφοφόρων.
Ενας επιπλέον λόγος είναι η ίδια η στρατηγική της Ν.Δ., η οποία εξακολουθεί να στοχεύει στο συγκεκριμένο ακροατήριο. Μπορεί αυτό ενίοτε να προκαλεί αντιδράσεις στο πιο «δεξιό» τμήμα της, είναι όμως μια στρατηγική που όσο δεν αναθεωρείται από την ηγεσία της δεν αποξενώνει το συγκεκριμένο κοινό.
Ο βασικότερος λόγος πάντως είναι η στρατηγική επιλογή του ΠΑΣΟΚ να κινείται εδώ και χρόνια με το βλέμμα κυρίως στα αριστερά του. Από πριν το 2019 και πολύ περισσότερο σήμερα, ως βασική επιδίωξη του ΠΑΣΟΚ μοιάζει ο επαναπατρισμός ψηφοφόρων του από τον ΣΥΡΙΖΑ. Η ρητορική του έχει γίνει πιο οξεία και έχει προδήλως μετακινηθεί προς τα αριστερά. Ο ανταγωνισμός για το ποιος θα κάνει την πιο σκληρή (που δεν σημαίνει κατ’ ανάγκην και πιο αποτελεσματική) αντιπολίτευση αυτονόητα δυσκολεύει την αύξηση της επιρροής του ΠΑΣΟΚ στους πιο «μετριοπαθείς» κεντρογενείς ψηφοφόρους. Ενώ οι συζητήσεις για πιθανή μελλοντική συμπόρευση με τον ΣΥΡΙΖΑ, μειώνουν τις όποιες πιθανότητες ακόμα περισσότερο.
Το αν αυτή η στρατηγική είναι ορθή μέλλει να φανεί. Το θέσφατο εξάλλου ότι «οι εκλογές κρίνονται στο Κέντρο» μοιάζει περισσότερο με κλισέ. Οι ψήφοι έχουν όλες την ίδια βαρύτητα, ενώ η μεταβλητότητα της ψήφου δεν είναι χαρακτηριστικό μόνο των «κεντρογενών» ψηφοφόρων. Περιορίζοντας όμως την ανάλυση στο συγκεκριμένο κοινό ψηφοφόρων, όσο το ΠΑΣΟΚ επιμένει να ψαρεύει στην «αριστερή» λίμνη, τόσο περιορίζει την απήχησή του στα πιο «κεντρογενή» ακροατήρια.
*Ο κ. Ευτύχης Βαρδουλάκης είναι σύμβουλος στρατηγικής και επικοινωνίας.
