Θυμάμαι, πριν από χρόνια, μια εκτέλεση του Μεσσία του Χέντελ στο Ηρώδειο. Το θέατρο δεν ήταν κατάμεστο που λένε. Το έργο μπορεί να θεωρείται ως ένα από τα μεγάλα μνημεία του πολιτισμού μας, όμως δεν είναι δημοφιλές, όπως η Ενάτη του Μπετόβεν ή η Κάρμεν. Οταν η ορχήστρα φτάνει στο κρεσέντο του «Αλληλούια», το κοινό ξεσπάει σε χειροκροτήματα. Ο μαέστρος και η ορχήστρα δεν ξέρουν τι να κάνουν. Στο τέλος υποκλίνονται αμήχανα. Ακολουθεί διάλειμμα και το μεγαλύτερο μέρος του ευάριθμου κοινού αποχωρεί. Κάποιος που ξέρει το έργο, νομίζω ο μαέστρος Καβαλιεράτος, φωνάζει: «Μη φεύγετε! Εχει ακόμη ένα μέρος». Κανείς δεν του δίνει σημασία. Δεν ξέρω ποια εντύπωση αποκόμισε ο Αγγλος διευθυντής και η ορχήστρα του από την εκτέλεση στο Ηρώδειο. Ελπίζω να θυμούνται το χειροκρότημα και όχι τις άδειες κερκίδες που το ακολούθησαν. Το λιγοστό κοινό είχε κουραστεί προφανώς από το απαιτητικό έργο και νομίζοντας ότι το «Αλληλούια» είναι το τέλος του, ξέσπασε σε χειροκροτήματα επειδή λυτρώθηκε από το βάσανο. Αναφέρω το επεισόδιο επειδή θα ήθελα να προστατεύσω πολλούς, θεατρικούς ή μουσικούς εκτελεστές, από τις ψευδαισθήσεις που ενδέχεται να τους προκαλέσουν τα μαζικά χειροκροτήματα στο Ηρώδειο ή την Επίδαυρο. Δεν δηλώνουν πάντα ενθουσιασμό. Ενίοτε δηλώνουν και ανακούφιση για το τέλος του μαρτυρίου τους.
Τις προάλλες παρακολούθησα στην Επίδαυρο την παράσταση της «Ορέστειας». Εγώ φταίω, αφού παρέβην την υπόσχεση που είχα δώσει στον εαυτό μου να αποφεύγω την Επίδαυρο. Μπορεί να φταίει ο Αισχύλος, μπορεί και ο Τερζόπουλος. Δεν με ενδιαφέρει η πρωτοτυπία, οπότε δεν την περίμενα με κομμένη την ανάσα. Ομως, με περίμενε στη γωνιά. Το παραλήρημα της Κασσάνδρας ήταν σε αραβική διάλεκτο, αν κατάλαβα καλά, και στο τέλος, αχ αυτό το τέλος, αντί για το Αλληλούια του Χέντελ, μέρος του κοινού, κραδαίνοντας την παλαιστινιακή σημαία φώναξε λευτεριά στην Παλαιστίνη και ο χορός από σκηνής το χειροκρότησε. Ο καταιγισμός χειροκροτημάτων εκ μέρους του κοινού που ακολούθησε, εκτός από την έκφραση της λύτρωσής του, νομίζω ότι πρέπει να καταγραφεί στα κατορθώματα του Αισχύλου. Επιτέλους, ο αρχαίος πολυλογάς κάτι έχει να μας πει: «Λευτεριά στην Παλαιστίνη». Ο Ισμαήλ Κανταρέ τον θεωρούσε Αλβανό, επειδή και στα έθιμα της χώρας του υπάρχουν μέχρι σήμερα χοές. Το ερώτημα είναι: εμείς ξέρουμε γιατί ο Αισχύλος είναι Ελληνας και δεν είναι ούτε Αλβανός ούτε Παλαιστίνιος; Επειδή τον ανεβάζουμε στην Επίδαυρο; Μα την Επίδαυρο δεν την έχεις κληρονομικώ δικαίω. Την κατακτάς μέσα από τη δημιουργικότητά σου.
Δηλώνω «συντηρητικός». Μην ανησυχείτε, δεν είμαι οπαδός των Τόρις. Ούτε πουριτανός. Αντιθέτως, πιστεύω ότι ο πουριτανισμός έχει γίνει προνόμιο της προοδευτικής νοοτροπίας. Η πολιτική ορθότητα, το κίνημα woke, συνθέτει το πουριτανικό πλέγμα που παλεύει να χειραγωγήσει την πραγματικότητα της ζωής μας. Τι σημαίνει είμαι συντηρητικός; Δεν σημαίνει ότι πρέπει να ανεβάζεις Αισχύλο όπως ο Ροντήρης, ο Μινωτής ή ακόμη και ο Κουν με τους περίφημους «Πέρσες» του. Αν δεν σε ενδιαφέρει τι λέει ο Αισχύλος, τότε παράτα μας με τα ευρήματά σου. Ο ταλαίπωρος ποιητής της Ορέστειας δεν ήταν φιλειρηνιστής. Αυτός που θεωρούσε ότι το μεγαλύτερο επίτευγμα της ζωής του ήταν η συμμετοχή του στη μάχη του Μαραθώνα. Είμαι συντηρητικός σημαίνει ότι αποδέχομαι πως υπάρχουν αξίες που υπερβαίνουν τις δικές μου. Δεν υποστηρίζω ότι πρέπει να τις αναγνωρίσουμε πάση θυσία. Αυτό είναι προνόμιο των προοδευτικών. Ο συντηρητικός αποδέχεται αυτές τις αξίες και συνάπτει διάλογο μαζί τους. Ο διάλογος προϋποθέτει σεβασμό. Ε, ναι, γι’ αυτό αυτοπροσδιορίζομαι ως συντηρητικός. Ζω στον κόσμο του 2024, όμως συνομιλώ με αξίες που τον διαμόρφωσαν και, παρ’ όλα αυτά, δεν θεωρούνται δικές του.
Δεν μπορώ να δεχθώ την εκμετάλλευση του Αισχύλου ως προπαγανδιστή των Παλαιστινίων. Μικραίνει τον μεγάλο τραγικό. Τον φέρνει κοντά μας; Μπορεί, απλώς δείχνει την αδυναμία μας να τον καταλάβουμε. Κοινώς, την αδυναμία μας να καταλάβουμε το μέγεθος του πολιτισμού που μας υποστηρίζει. Γι’ αυτό είμαι συντηρητικός. Γιατί υπερασπίζομαι την κατανόηση του πολιτισμού που υπερασπίζεται την ύπαρξή μας. Τη δική μας μοντέρνα, προοδευτική, ύπαρξη.
