Κάτι το ιδιαίτερο σε σχέση με άλλες ανεπτυγμένες χώρες (και βασανιστικό) στη χώρα μας είναι ότι πολλά, πάμπολλα προβλήματα –και από αυτά που φαίνονται (ή εμφανίζονται) ως μεμονωμένα ή συγκυριακά ή τυχαία ή επιφανειακά– έχουν βαθιές ρίζες και μόνιμο χαρακτήρα. Δεν οφείλονται μόνο ή κυρίως σε κάποια αστοχία, ένα λάθος στον τελευταίο κρίκο, έστω μια επιμέρους κοινωνικά άδικη ή αναπτυξιακά ατελέσφορη πολιτική επιλογή, σε μια κακή καθ’ ημάς ή στον κόσμο και την Ευρώπη συγκυρία ή σε μια κακοτυχία της στιγμής – αν και συμβαίνουν κι αυτά. Δεν έχουμε μια ισχυρή και εύπλαστη θεσμική οργάνωση, μια ανταγωνιστική οικονομία, ένα καλά οργανωμένο κοινωνικό κράτος, που όμως εμφανίζουν προβλήματα εδώ κι εκεί. Αντιθέτως, τα επιμέρους προβλήματα που εμφανίζονται συνήθως είναι ευθέως συνέπειες μεγάλων κενών – πληγών και στα τρία επίπεδα.
Γι’ αυτό, δεν αρκεί μια συμπαθής διαχείριση των δημοσίων πραγμάτων. Χρειάζονται τομές, βαθιές αλλαγές. Δείτε, ως παράδειγμα, το επίκαιρο θέμα της ηλεκτρικής ενέργειας.
Η μεγάλη εικόνα: διαθέτουμε ένα ανεπαρκές σύστημα παραγωγής και διανομής, στα ΑΠΕ δεν αντιστοιχεί ικανό δυναμικό θερμικών μονάδων ως δύναμη ευστάθειας του συστήματος, το target model στα μέσα της 10ετίας του 2000 ξεχώρισε την παραγωγή, τη μεταφορά – διανομή και την εμπορία για να προκαλέσει –υποτίθεται– ανταγωνισμό, αλλά δεν έγινε κάτι τέτοιο, και κατάληξη ήταν το λεγόμενο χρηματιστήριο ενέργειας (ένα επίτευγμα της κυβέρνησης της Ν.Δ. το 2021), το οποίο αν διακρίνεται για κάτι είναι για την παντελή απουσία ανταγωνισμού. Ο ανταγωνισμός προϋποθέτει περίσσια διακριτών προμηθευτών και μονάδων παραγωγής, επάρκεια προσφοράς, έξυπνα δίκτυα που επιτρέπουν ευέλικτες εναλλακτικές τιμολογιακές πολιτικές. Τίποτα από αυτά δεν υπάρχει. Το σύστημα, με δυο λόγια, είναι κλειδωμένο. Το πρόβλημα δεν λύνεται με έκτακτους φόρους, που επιβάλλονται με το ένα χέρι (και, βεβαίως, ενσωματώνονται στις νέες τιμές…) και επιστρέφουν ως επιδοτήσεις με το άλλο. Ενα σύστημα, που αντί να τείνει στην παραγωγή επαρκούς ενέργειας σε προσιτές τιμές και δημιουργεί υψηλά ή και ουρανοκατέβατα κέρδη, δεν σηκώνει διορθώσεις, χρειάζεται αντικατάσταση. Είναι ανάγκη, λοιπόν, να ξανασχεδιάσουμε όλο το ηλεκτρικό σύστημά μας. Να συνυπολογίσουμε τις νέες ανάγκες, να αποκαταστήσουμε τον δημόσιο χαρακτήρα των δικτύων μεταφοράς και διανομής, να τα ενισχύσουμε κατά προτεραιότητα, να αποκτήσουμε καλωδιακή σύνδεση απευθείας με τις ισχυρές αγορές ηλεκτρισμού της Ευρώπης, να αναθέσουμε κεντρικό ρόλο στη ρυθμιστική αρχή ενέργειας για την εποπτεία και τον έλεγχο των τιμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας – αντί για το χρηματιστήριο. Τίποτα από αυτά δεν γίνεται.
Πίσω από κάθε πρόβλημα κρύβεται ένα πολύ μεγαλύτερο, που φοβούνται να το αγγίξουν.
Δεν είναι το μόνο πρόβλημα που επιχειρείται να αντιμετωπιστεί με καραμέλες. Παράδειγμα, η κατάσταση με την ακρίβεια γενικότερα. Οπως λάμπει διά της απουσίας του ο ανταγωνισμός στην ενέργεια (όπου, απλώς, το κρατικό μονοπώλιο αντικαταστάθηκε από ιδιωτικό ολιγοπώλιο), έτσι απουσιάζει κι από τις αγορές ειδών λαϊκής κατανάλωσης – το φωνάζουν ΤτΕ, ΙΟΒΕ, ΚΕΠΕ, αρμόδιοι οργανισμοί και θεσμικοί σύμβουλοι της εκάστοτε κυβέρνησης. Η ακρίβεια είναι εν πολλοίς ενδημική, αναζητήστε τις αιτίες στην απουσία ανταγωνισμού –λένε. Με άλλα λόγια, σε εκείνη την επιχειρηματικότητα που έχει (κακο)μάθει να «τα βρίσκει» και να δουλεύει με ποσοστά κέρδους που τόσο μεγάλα δεν συναντάς πουθενά αλλού στην Ευρώπη.
Το βαρύ πρόβλημα πολλών ελληνικών αγορών είναι η απουσία ισχυρού ανταγωνισμού. Δράσεις όπως έκτακτοι επί τακτικών φόρων (που καταλήγουν επί της κεφαλής των καταναλωτών…) από τη μια και αποσπασματικές κινήσεις επιδοματικής πολιτικής από την άλλη, δεν συνιστούν λύση του προβλήματος. Παράκαμψή του είναι.
