Ο Ευάγγελος Βενιζέλος –ο οξυδερκέστερος εν ζωή Ελληνας πολιτικός– στο κείμενό του στην «Καθημερινή» για τη Μεταπολίτευση γράφει: «Το κοινωνικό συμβόλαιο της Μεταπολίτευσης που παρότι τροποποιήθηκε πολλές φορές τα πενήντα αυτά χρόνια, φέρει ακόμα τα χρώματα της περιόδου 1981-1989, τέθηκε, όπως σημειώθηκε, υπό ριζική αμφισβήτηση κατά την περίοδο των μνημονίων και ακόμη δεν έχει συναφθεί ένα νέο, ολοκληρωμένο, ισορροπημένο και συμπεριληπτικό κοινωνικό συμβόλαιο».
Για να μπορούμε να συζητήσουμε, θα πρέπει πρώτα να ορίσουμε. Τι είναι λοιπόν το κοινωνικό συμβόλαιο; Είναι μια άτυπη σύμβαση μεταξύ του πολιτικού συστήματος και των πολιτών την οποία και οι δύο πλευρές τηρούν χωρίς παρεκκλίσεις. Οσοι παρεκκλίνουν –σε όποια πλευρά και αν βρίσκονται– τιμωρούνται. Το επόμενο ερώτημα, που είναι και το κρίσιμο, αφορά το περιεχόμενο του κοινωνικού συμβολαίου, διότι δεν γίνεται να μιλούμε αόριστα. Το κοινωνικό συμβόλαιο της Μεταπολίτευσης αναφέρεται στον διευρυμένο ρόλο του Δημοσίου το οποίο παρεμβαίνει σε όλες τις πτυχές της οικονομικής και κοινωνικής ζωής. Ο ρόλος του δεν είναι μόνον ρυθμιστικός – κάτι απολύτως θεμιτό. Διαμορφώνει καταστάσεις και συσχετισμούς δυνάμεων, αναδεικνύοντας πρωταθλητές καθώς συμμετέχει ενεργά σε παιχνίδια στα οποία δεν θα έπρεπε να συμμετέχει.
Tι συνεπάγεται ο διευρυμένος ρόλος του Δημοσίου το οποίο παρεμβαίνει σε όλες τις πτυχές της οικονομικής και κοινωνικής ζωής.
Ποια είναι η αντιπαροχή αυτού του κοινωνικού συμβολαίου; Το πολιτικό σύστημα –η μία συμβαλλόμενη πλευρά– αποδέχεται, το Δημόσιο διά των λειτουργών του, να παραβλέπει τις παρανομίες των πολιτών υπό τον υπονοούμενο όρο αυτοί να αναλαμβάνουν να βελτιώνουν το εισόδημα των δημοσίων λειτουργών καταβάλλοντας σε αυτούς ένα μικρό μερίδιο από τα κέρδη που αποκόμισαν από τις παρανομίες τους. Με βάση αυτό το κοινωνικό συμβόλαιο και το πολιτικό σύστημα δύναται όχι απλώς να επιβιώνει, αλλά και να ενισχύεται μέσω της διεύρυνσης του ρόλου του Δημοσίου και οι πολίτες να αυξάνουν τα εισοδήματά τους. Κραυγαλέες παρεκκλίσεις όπως αυτή της ΔΟΥ Ευβοίας ή της Δημοτικής Αστυνομίας του Δήμου Αθηναίων, τιμωρούνται.
Αυτό το κοινωνικό συμβόλαιο –με το προσύμφωνο υπογεγραμμένο το 1974 και το οριστικό συμβόλαιο το 1981– απλώς ατόνησε την περίοδο των μνημονίων λόγω της δαμόκλειας σπάθης των δανειστών. Δεν ακυρώθηκε σε στιγμές εθνικής αυτογνωσίας ούτε ετέθη σε δημόσιο διάλογο ζήτημα αναθεώρησής του. Επανήλθε δριμύτερο μάλιστα, ευθύς ως έληξε η μνημονιακή περίοδος. Σε αυτό το κοινωνικό συμβόλαιο συμπυκνώνονται όλες οι παθογένειες της μεταπολιτευτικής περιόδου, αλλά και η ευημερία των πολιτών, ανισομερώς κατανεμημένη και δεν θα μπορούσε να γίνει αλλιώς. Πάντως είναι αναμφίβολα θετικό να υπάρχουν ανισότητες στην ευημερία στον βαθμό που η εναλλακτική πρόταση οδηγεί –όπως έδειξε η Ιστορία– σε ισότητα στη δυστυχία.
Για να επανέλθω στον Ευαγγ. Βενιζέλο. Μπορεί να υπάρξει σήμερα ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο; Αν ναι, ποιοι θα το συντάξουν και πώς θα «υπογραφεί;». Για να συμβεί αυτό θα πρέπει πολιτικό σύστημα και πολίτες να κρίνουν πως το υφιστάμενο κοινωνικό συμβόλαιο είναι παρωχημένο. Ισχύει όμως αυτό;
