Οι πράξεις μας καθορίζονται από τη σκέψη μας, η οποία διαμορφώνεται από το νόημα των λέξεων και όρων που χρησιμοποιούμε για να περιγράψουμε την πραγματικότητα. Εχουμε συνηθίσει, για παράδειγμα, να αναφερόμαστε σε κάτι που το λέμε «Κεντροαριστερά» και, επειδή θεωρούμε αυτό το «κάτι» αληθινό, πιστεύουμε ότι μπορεί να υλοποιηθεί ως ενιαίος –και μάλιστα κυβερνών– κομματικός φορέας. Τι σημαίνει όμως το γεγονός ότι, ξανά και ξανά, η προσδοκία παραμένει ανεπίτευκτη; Σημαίνει απλώς ότι αυτή είναι λανθασμένη, επειδή οι έννοιες στις οποίες βασίζεται είναι λανθασμένες, επειδή η γνωστική αντίληψη της πολιτικής πραγματικότητας είναι κι αυτή λανθασμένη.
Ο όρος «Κεντροαριστερά» αναφέρεται σε έναν ευρύ και ιδεολογικά πολυδαίδαλο χώρο που εκτείνεται ανάμεσα από την κομμουνιστική Αριστερά (ΚΚΕ) έως την Κεντροδεξιά (Ν.Δ.). Πριν από πολλά χρόνια, σε ένα κάπως πρώιμο στάδιο της Μεταπολίτευσης, αυτός ο χώρος εκπροσωπήθηκε εξ ολοκλήρου από το ΠΑΣΟΚ. Εκείνη η εποχή έχει όμως παρέλθει ανεπιστρεπτί, μαζί με τον άλλοτε κραταιό κομματικό της φορέα. Σήμερα, η Κεντροαριστερά περιέχει αρκετά κόμματα που, όλα μαζί, συγκεντρώνουν τις προτιμήσεις ενός στους τρεις ψηφοφόρους. (Στις εκλογές του Ιουνίου 2023, ο ΣΥΡΙΖΑ, το ΠΑΣΟΚ και η Πλεύση Ελευθερίας έλαβαν συνολικά 32,8% της εθνικής ψήφου.) Πολλοί επιμένουν να θεωρούν ότι η όλη Κεντροαριστερά μπορεί πάλι να συνενωθεί σε νέο και αδιαίρετο κόμμα υπό κοινή ηγεσία, το οποίο, αφού κερδίσει σε εκλογές, θα μπορέσει να αποτελέσει κυβέρνηση. Αρέσκονται δε να αναφέρονται στο αντικείμενο της πολιτικής τους επιθυμίας ως «δημοκρατική παράταξη» ή «προοδευτική παράταξη» που, σύμφωνα με τις πρόσφατες δηλώσεις του Γιάννη Δραγασάκη κατά την πολιτική του αποστρατεία (18.7.2024), θα αποτελέσει ένα «μαζικό, λαϊκό κόμμα». Κοντολογίς, το αντικείμενο του πόθου είναι ένα νέο παλαιού τύπου ΠΑΣΟΚ.
Τέτοιες επιθυμίες πόρρω απέχουν από το πολιτικά εφικτό. Εδώ και χρόνια, η Κεντροαριστερά δεν είναι παρά ένας χώρος σφοδρών ιδεολογικών συγκρούσεων και ισχυρής εσωτερικής πόλωσης ανάμεσα σε σαθρά κόμματα με αμήχανες ηγεσίες, αποσαρθρωμένες οργανώσεις βάσης και απουσία ρεαλιστικών προγραμματικών θέσεων. Εκτός εάν εμφανιστεί ένας ηγέτης χαρισματικού τύπου, ο χώρος της λεγόμενης «Κεντροαριστεράς» θα παραμείνει διαιρεμένος και ανίκανος να συνενωθεί σε ένα συνεκτικό όλον. Καθώς όμως τέτοιος ηγέτης δεν υπάρχει –αν υπήρχε, θα τον ξέραμε– η Κεντροαριστερά θα παραμένει διαιρεμένη και μακριά από τον στόχο της εξουσίας.
O χώρος της Κεντροαριστεράς δεν είναι ενιαίος. Τέμνεται από δύο βαθιές εσωτερικές διαιρέσεις – μία ανάμεσα σε αριστερές και σε κεντρώες δυνάμεις και μία άλλη διαίρεση ανάμεσα σε λαϊκιστές και φιλελεύθερους. Από τις δύο αυτές τομές προκύπτουν εντός του όλου χώρου τέσσερις διακριτές πολιτικές ομάδες: αριστεροί λαϊκιστές, κεντρώοι λαϊκιστές, αριστεροί φιλελεύθεροι, κεντρώοι φιλελεύθεροι. Οι λαϊκιστές, ανεξαρτήτως εάν οι ίδιοι τοποθετούν εαυτούς στο Κέντρο ή στην Αριστερά, συχνά αμφισβητούν τους θεμελιώδεις θεσμούς της πολιτείας, την ευρωπαϊκή κατεύθυνση της χώρας και τη δυτική μας ταυτότητα, ενώ επίσης έχουν μια έντονα συγκρουσιακή αντίληψη περί πολιτικής, συνήθως προκρίνοντας την πόλωση αντί των συναινέσεων. Οι φιλελεύθεροι εντός της Κεντροαριστεράς, επίσης ασχέτως αν τοποθετούνται στα αριστερά ή προς το κέντρο του συγκεκριμένου χώρου, έχουν εμπεδώσει την ανάγκη πρόσδεσης της Ελλάδας στην Ευρώπη και, συνεπώς, την αξία των πολιτικών θεσμών για τη σταθερότητα της φιλελεύθερης δημοκρατίας και την εγχώρια ανάπτυξη. Εστω κάπως νευρικά, επιδιώκουν συναινέσεις και, έστω κάπως αφηρημένα, έλκονται από την ιδέα της σύγχρονης σοσιαλδημοκρατίας και του θεσμικού εκσυγχρονισμού.
O χώρος της Κεντροαριστεράς δεν είναι ενιαίος. Τέμνεται από δύο βαθιές εσωτερικές διαιρέσεις –μία ανάμεσα σε αριστερές και σε κεντρώες δυνάμεις και μία ανάμεσα σε λαϊκιστές και φιλελεύθερους.
Με βάση τα παραπάνω πολιτικά δεδομένα, καταλήγουμε σε δύο αρχικά συμπεράσματα. Πρώτον, εντός της ευρείας Κεντροαριστεράς, η κρίσιμη διαφορά δεν είναι μεταξύ αριστερών και κεντρώων δυνάμεων, αλλά μεταξύ λαϊκιστών της Αριστεράς και του Κέντρου από τη μια μεριά και φιλελεύθερων του Κέντρου και της Αριστεράς από την άλλη πλευρά. Και, δεύτερον, ακριβώς επειδή ο χώρος της Κεντροαριστεράς περιέχει ένα συνονθύλευμα πολιτικών ιδεολογιών και διάσπαρτων κομματικών δυνάμεων, η ιδέα της συνάρθρωσής τους σε ενιαίο κόμμα ανήκει στη σφαίρα του φανταστικού.
Το τελικό συμπέρασμα είναι ξεκάθαρο. Εάν η σύνθεση της Κεντροαριστεράς ως ενιαίου κομματικού φορέα (ένα κόμμα) αποτελεί απλώς ευσεβή πόθο και εάν ο κατακερματισμός του χώρου (πολλά κόμματα) αποτελεί κίνδυνο για το όλο πολιτικό σύστημα, τότε η λύση βρίσκεται στη σύμπηξη εντός του κεντροαριστερού χώρου δύο ιδεολογικά και οργανωτικά συμπαγών κομμάτων μεσαίου μεγέθους, τα οποία θα μπορούν να συνεργάζονται τόσο μεταξύ τους όσο και με το κόμμα της Κεντροδεξιάς, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται η ομαλή λειτουργία της δημοκρατίας. Σήμερα, η Ελλάδα αποτελεί την εξαίρεση στον ευρωπαϊκό κανόνα των κυβερνήσεων συνεργασίας. Ενδέχεται, όμως, αυτή η εξαίρεση να μην κρατήσει για πολύ. Οι πολιτικές δυνάμεις που κινούνται εντός της Κεντροαριστεράς οφείλουν να κατανοήσουν τη νέα πραγματικότητα, να εγκαταλείψουν τη μη ρεαλιστική ιδέα ενός μοναδικού κόμματος που θα εκπροσωπεί ολόκληρο τον χώρο και, κατόπιν, να πράξουν ανάλογα.
*Ο κ. Τάκης Σ. Παππάς είναι πολιτικός επιστήμονας και συγγραφέας. Από τις εκδόσεις Πατάκη κυκλοφορεί το νέο του βιβλίο «Παράδοξη χώρα: Γιατί η Ελλάδα υστερεί σε σχέση με την Ιρλανδία και την Πορτογαλία και τι μπορούμε να μάθουμε από αυτές;».
