Στην εικοσαετία παραγράφονται τα κακουργήματα. Το ίδιο θα μπορούσε να ισχύει και για τα μεγαλουργήματα. Τόσος χρόνος επιτρέπει πια να ξεκουμπώσεις τον μύθο τους. Να προκαλέσεις το ξαναδιάβασμά τους από την ανάποδη. Αυτή την άνεση πρέπει να ένιωσε και ο Δημήτρης Παπαϊωάννου και παρέδωσε, είκοσι χρόνια μετά την τελετή έναρξης των Αγώνων του 2004, ένα ημερολόγιο που λειτουργεί αναδρομικά και ως οδηγός επανανάγνωσης της παράστασης.
Το αφήγημά του (δημοσιευμένο σε ένα ειδικό τεύχος της Lifo) δεν είναι ένα απλό «making-of» με άγνωστες ιστορίες και εικόνες από τα παρασκήνια. Τα ανέκδοτα, βέβαια, αφθονούν. Πώς γνωρίστηκε με τη Γιάννα, πώς διάλεξε τους συνεργάτες του, ποιες αναποδιές μπόρεσε ή δεν μπόρεσε να ξεπεράσει. Ομως, ο Παπαϊωάννου δεν μας δείχνει μόνο τα καμαρίνια. Μας δείχνει τον ίδιο και τις απώτερες πηγές της έμπνευσής του. Ξεγυμνώνεται και ξεγυμνώνει το έργο, με μια εξομολογητική ωμότητα που συνήθως αποφεύγουν οι δημιουργοί, για να μη χαλάσουν τη μαγεία. Για να μην ισοπεδώσουν τα πολλά νοήματα με μια αυθεντική αυτο-μετάφραση.
Πού να το ήξερε ο Παπαϊωάννου ότι θα εξέδιδε την αυτο-μετάφρασή του ακριβώς τη στιγμή που όλοι θα τον ανέσυραν ως εθνικό ήρωα, αντιπαραβάλλοντας το δικό του επίτευγμα στον αχταρμά των Παρισίων; Πού να ήξερε ότι θα τον λιβάνιζαν οι αποτροπιασμένοι από τον μπλε Διόνυσο των Γάλλων;
Ιδιωτικά μυστικά και εθνική υπερηφάνεια.
Κι όμως. Ο δικός του –ο δικός μας– μπλε Ερωτας, εκείνος που πετούσε πάνω από την πομπή της τρισχιλιετούς ιστορίας μας, είχε κάτι κοινό με τον μπλε Διόνυσο. Ο Παπαϊωάννου λέει ότι τον εμπνεύστηκε από ένα πανέμορφο άγαλμα που εθαύμαζε νέος στις νυχτερινές βόλτες του στο Ζάππειο – όταν αναζητούσε στον Κήπο «ερωτική τροφή». Το άγαλμα ήταν ο «Ερως Τοξοθραύστης» του Γεώργιου Βρούτου. «Από ‘κει», λέει ο Παπαϊωάννου, «τα πήρα τα φτερά. Ετσι, χωρίς κανείς να το ξέρει, ένας έρωτας μειοψηφικός έγινε για λίγο ο έρωτας όλου του κόσμου».
Ετσι, χωρίς να το ξέρει, φτάνει κανείς να αισθάνεται εθνικά υπερήφανος για ένα θέαμα εξίσου queer με αυτό που καταγγέλλει. Ο έρως και ο παις του Κριτίου, οι γλουτοί του οποίου δέσποζαν το 2004 στον ουρανό του ΟΑΚΑ, θα είχαν προκαλέσει τους ίδιους εξορκισμούς αν είχαν συστηθεί, όπως τους συστήνει σήμερα ο εθνικός μας τελετάρχης.
Αλλάζει άραγε το έργο ο ετεροχρονισμένος υπομνηματισμός του; Αλλάζει η ιστορία επειδή ο Παπαϊωάννου προσέθεσε στην ιστορική στιγμή τη «βιβλιογραφία» του; Φυσικά και όχι. Η ακτινοβολία του 2004 δεν παραγράφεται. Απλώς, αποκαλύπτεται ότι αυτό που εξακολουθεί τόσον καιρό μετά να μας συγκινεί, αυτό που ακόμη μας συνέχει σαν κοινή γιορτή, είναι πιο ευρύ και πιο βαθύ απ’ ό,τι υποψιαζόμαστε. Ο θεός που έκτοτε σκέπει την εθνική μας φαντασία κατοικεί ακόμη στο Ζάππειο.
