Υπάρχει ιερό; Κάτι που δεν μπορείς να το αγγίξεις και που πρέπει να το σέβεσαι ό,τι και να γίνει; Υπάρχουν άσεμνα στο σύγχρονο κόσμο; Σε μία βραδινή εκπομπή του ραδιοφώνου του BBC αναλύουν ακόμη, Τετάρτη βράδυ πια, τους Ολυμπιακούς Αγώνες (Moral Maze, is anything sacred-διαθέσιμο στο bbc sounds channel 4). Μπορούμε στις θέσεις του μυστικού δείπνου να βάλουμε ένα οποιοδήποτε σώμα;
Η κουβέντα για το catwalk (η σκηνή της πασαρέλας με κουήρ αναφορές και αναπαραστάσεις) στο βρεγμένο Παρίσι μπορεί να έχει κουράσει. Εχει ενδιαφέρον, όμως, νομίζω, για διάφορους λόγους. Πρώτον, έχει ενδιαφέρον σ’ έναν τόσο εκκοσμικευμένο και άθεο κόσμο να ρωτάς αν υπάρχουν πράγματα που πρέπει να τα σεβόμαστε οπωσδήποτε. Δηλαδή, εάν όντως υπάρχει κάτι «ιερό»-κάτι που ξεφεύγει από τον έλεγχο. Κι από ‘κει και πέρα μπορεί να χαθεί κανείς όντως σ’ έναν λαβύρινθο ηθικής όπου διαρκώς το ερώτημα «τι είναι καλό;» και «πώς να ζήσω μια καλή ζωή;» θα βαθαίνει τη σκέψη.
Αντί γι αυτό, όμως, δηλαδή για μία πραγματική συζήτηση για το καλό και το κακό, για το σωστό και το λάθος, η εποχή πριμοδοτεί μία πνευματικότητα χωρίς πνεύμα κι έναν διαρκή σχετικισμό ως προς τα πάντα (την ιδέα, λίγο πολύ, “anything goes”, «δεν υπάρχει σωστό»). Η πνευματικότητα χωρίς πνεύμα είναι ένα άδειο κέλυφος μία τελετουργική εκτέλεση πράξεων ή μία επανάληψη φράσεων (π.χ. μάντρα) που παραπέμπει σε θρησκευτική πρακτική, αλλά που, για να είναι ευπώλητη και ακίνδυνη, υπνωτιστική και κερδοφόρα, είναι μάλλον απίθανο να φτάνει στα «βαριά» ζητήματα για το καλό και το κακό και τον παράδεισο και την κόλαση. Εκεί δηλαδή που βρίσκεται όλο το ζουμί της υπαρξιακής μας αγωνίας εμείς δεν πάμε.
Δεύτερον, έχει ενδιαφέρον που επανέρχεται ένα παλιό θέμα ελευθερίας του λόγου και της τέχνης. Μπορούμε να κάνουμε ό,τι θέλουμε με τον Ιησού, τον Διόνυσο, το Μυστικό Δείπνο κλπ; Φυσικά. Το θέμα εν πολλοίς λυμένο στα δικαστήρια και στα πανεπιστημιακά έδρανα. Δεν υπάρχει ιερό στην τέχνη, υπό την έννοια ότι δεν μπορείς να απαγορεύσεις ένα έργο γιατί απεικονίζει την Αφροδίτη έτσι και την Παναγία αλλιώς. Κι αν κάποιοι προσβάλλονται, έχουν κάθε δικαίωμα να προσβληθούν ή να αποστρέφουν το βλέμμα από το έργο/το σόου/την αναπαραστάση που τους σοκάρει, αφού, φυσικά βεβαιωθούν ότι πρόκειται περί αυτού (γιατί, για παράδειγμα, θα μπορούσε να πει κανείς-και ήδη το ‘χουν πει Χριστιανοί-πως οι συνδέσεις της τελετής έναρξης Παρίσι 2024 με το θρησκευτικό αίσθημα οποιουδήποτε ανθρώπου είναι τόσο χαλαρές, ώστε μόνο μία αλματώδης φαντασία θα έφτανε να το πάρει για προσβολή).
Σε κάθε περίπτωση, η ουσία της ύπαρξης της ελευθερίας λόγου και τέχνης είναι πως κανείς δεν μπορεί να επιβάλλει σε κανέναν την άποψη του για το τι είναι ιερό. Αυτό δεν σημαίνει πως δεν υπάρχει ιερό ή πως οι άνθρωποι δεν έχουν είτε μία δέσμη αξιών στην οποία υπακούουν, είτε μια ανώτερη δύναμη, είτε έναν συνδυασμό αυτών. Σημαίνει, όμως, ότι έχουμε αποφασίσει πως δεν επιβάλλουμε στους άλλους τη δική μας κοσμοαντίληψη για το ιερό (έργο αναφοράς για όσα λέω το βιβλίο του Σταύρου Τσακυράκη, Η Ελευθερία Του Λόγου Στις ΗΠΑ). Αυτό σημαίνει να ζει κανείς σ’ έναν κόσμο με ανεξιθρησκεία. Δεν ξέρω και πολλά από Γαλλία, αλλά νομίζω πως είναι στον πυρήνα του κράτους τους η ιδέα αυτή, άρα ορθώς την προέβαλαν.
Τέλος, έχει ενδιαφέρον πράγματα που δύσκολα θα μπορούσαν να σοκάρουν σε μία εποχή αποχαλίνωσης και βίας, να προκαλούν τάχα σοκ. Θα ήθελα να ζηλέψω τις αθώες ψυχές αυτών που ενοχλούνται από το catwalk, αλλά δυσκολεύομαι να πιστέψω πως δεν έχουν εκτεθεί σε απείρως πιο σοκαριστικές εικόνες (για παράδειγμα, βίας και πολεμικής σύγκρουσης). Μήπως το πρόβλημα είναι το σώμα; Μήπως η συζήτηση γύρω από τη σκηνή της γέφυρας στους Ολυμπιακούς Παρίσι 2024 δεν έχει να κάνει με το ιερό και την ελευθερία της τέχνης, αλλά με την αναπαράσταση σωμάτων που δεν είναι τα συνηθισμένα; Είναι πιο πλαδαρά, εκφεύγουν από το δίπολο των δύο φύλων, ενδέχεται να μην είναι αρτιμελή, μπορεί να είναι τριχωτά ή άτριχα με απροσδόκητο τρόπο κλπ. Μήπως το πρόβλημα έγκειται στην ανάγκη ελέγχου των σωμάτων των άλλων μέσω της προβολής ενός πολύ συγκεκριμένου τρόπου ντυσίματος, κουρέματος, περπατήματος κλπ; Ποιος ενδιαφέρεται για όλ’ αυτά πραγματικα; Ποιος ενοχλείται από ένα σώμα κι απ’ την αναπαράστασή του; Μα, φυσικά, άνθρωποι που δεν έχουν εξετάσει λεπτό το πώς η μέινστριμ κουλτούρα μάς έχει γαλουχήσει για αιώνες με συγκεκριμένα πρότυπα-σώματα καταπιέζοντάς μας όλους συνολικά από τα γενοφάσκια μας ανεξαρτήτως φύλου.
Το πιο όμορφο στη συζήτηση του BBC, και γι αυτό την άκουγα, ήταν η ευκαιρία ν’ ακούσουμε τη χριστιανική πλευρά να μιλάει πολιτισμένα χωρίς να ωρύεται. Και θυμήθηκα πάλι γιατί προτιμώ το ραδιόφωνο το βράδυ και φυσικά την πλήρη αποχή από fb/X. Θέλω όντως ν’ ακούσω γιατί προσβάλλεται ένας άνθρωπος από ένα απλό catwalk, επειδή εγώ δεν προσβάλλομαι απ’ αυτό, το βρίσκω χαριτωμένο. Δεν θα μπορούσα να αντλήσω αυτήν την πληροφόρηση από τις πλατφόρμες όπου όλοι βγάζουν τον χειρότερό τους εαυτό, εκεί όπου ο πολιτισμός του διαλόγου καταρρέει νύχτα μέρα.
Και θυμήθηκα και κάτι ακόμη ακούγοντας την εκπομπή καθώς έπλενα τα πιάτα της ημέρας. Αυτό αγαπώ σε πόλεις τύπου Παρίσι, Βερολίνο. Στο ίδιο φανάρι περιμένοντας να περάσεις απέναντι βλέπεις ανθρώπους όλων των ειδών. Ανθρωποι που φορούν τη θρησκευτική τους πίστη (μαντίλα, σταυρό) πλάι σ’ ανθρώπους που φορούν τα σύμβολα της απελευθερωμένης σεξουαλικότητάς τους (κουίρ ντύσιμο), πλάι σ’ ανθρώπους που φορούν τα ρούχα της δουλειάς τους (κοστούμι), πλάι σ’ ανθρώπους που φορούν ό,τι τους κατέβει στο κεφάλι. Σε διάφορες φάσεις της ζωής μου μού την «έσπαγαν» είτε οι μαντίλες, είτε τα τατουάζ (γιατί τόση επίδειξη αντοχής στον πόνο;), είτε το κοστούμι. Τώρα είμαι αδιάφορη. Απολαμβάνω την εικόνα. Και τα δικά μου ιερά τα ‘χω για μένα.
