Το θέαμα έγινε σαρωτικό υπερθέαμα. Που όλο και γιγαντώνεται, όλο και βαθύτερα εισχωρεί στη ζωή των ανθρώπων. Είναι πρωτόγνωρη η απήχηση των λεγόμενων μεγα-γεγονότων, των λαμπερών αθλητικών και πολιτιστικών διοργανώσεων, η δύναμη να διαμορφώνουν τις ροπές των συνόλων, να καθοδηγούν φανερώνοντας είδωλα ενός συνταρακτικού μελλούμενου ή φανταστικού κόσμου. Σε δραματική αντίστιξη με μια πραγματικότητα που μαστίζεται από αβεβαιότητες, πολυκρίσεις, αιμορραγεί σε αδιέξοδα και πολέμους, τραυματίζεται από ακραία κλιματικά φαινόμενα.
Το θέαμα από καταβολής οργανωμένων κοινωνιών ήταν εργαλείο επίδειξης ισχύος, πλούτου, αγωνιστικότητας, πλασίματος εθνικής συνείδησης και αισθημάτων ομοψυχίας, ειρηνικής εκτόνωσης της επιθετικότητας, κατευνασμού της οργής, διαπαιδαγώγησης, μέθεξης, ψυχαγωγίας. Φαραωνικές τελετουργίες, αρχαιοελληνικοί Ολυμπιακοί, δραματικοί, ποιητικοί αγώνες, ρωμαϊκές μονομαχίες, θηριομαχίες, αρματοδρομίες, παντομίμες, Θρίαμβοι… Είναι διαχρονική η έλξη της γιορτής, η λαχτάρα για ξέσκασμα, η ανάγκη για διασύνδεση, συμμετοχή σε ένα ευρύ κοινό αφήγημα. Ομως τα σημερινά μεγα-γεγονότα –το πρόσφυμα «μέγα» πλέον συνοδεύει όλα τα υπερεθνικά συμβάντα και φαινόμενα– ανυψώνουν το εφήμερο έξω από τις κλίμακες του παλιού κόσμου, στα διεσταλμένα μάτια ενός πλανητικού κοινού. Με φαντασμαγορικά ή ανατρεπτικά δρώμενα, αλλά και ευφυώς εικονογραφημένα πνευματικά ή φιλοσοφικά αποστάγματα των ιστορικών υποβάθρων των διοργανωτριών πόλεων, καταλαμβάνουν όλο και μεγαλύτερο χώρο στην καθημερινή εμπειρία.
Το θέαμα πλέον καθορίζει τα πάντα. Διαπερνά την πολιτική (καθηλωτικές μεταδόσεις πολιτικών συγκρούσεων, σκανδάλων, τρομοκρατικών επιθέσεων, πολέμων), την οικονομία (προώθηση αγαθών με σαγηνευτικά προϊόντα υψηλής τεχνολογίας), την εγκατεστημένη στα πολυμέσα, την εικονική πραγματικότητα, τον κυβερνοχώρο καθημερινή ζωή. Το θέαμα μεταμορφώνει τον κινηματογράφο, το θέατρο, την τηλεόραση, τη μόδα, την αρχιτεκτονική, τη μουσική. Επικυρώνει τις κυρίαρχες κοινωνικές αξίες του ανταγωνισμού και της νίκης. Παρέχει νέα πρότυπα συμπεριφοράς, υλικό για οικοδόμηση ταυτοτήτων. Σχίζει τους πεπερασμένους ορίζοντες και ανοίγει στο ανθρώπινο μάτι το τεχνολογικό άπειρο, με ένα αρχιπέλαγος από οπτικά επινοήματα, μεταφορές, σύμβολα, εκμυστηρεύσεις, προφητείες.
Τα μεγα-γεγονότα αντανακλούν τις κοινωνικές αλλαγές που βιώνουν οι κοινωνίες, τα τεχνολογικά, πολιτιστικά, επικοινωνιακά άλματα, την αποβιομηχάνιση, τον υπερτουρισμό, τις κρίσεις, τις εθνοτικά ποικιλόμορφες μεταβαλλόμενες πόλεις, την κυριαρχία της καθημερινής προφορικής γλώσσας, τις νέες μορφές παγκοσμιοποίησης με τη συνεχή ροή ανθρώπων, κεφαλαίων, αγαθών, πληροφοριών, πολιτισμού και ψυχαγωγίας σε μια δικτυωμένη υφήλιο που διευρύνει εκθετικά το ανθρώπινο σύμπαν. Αλλά και τις αντίρροπες στη διόγκωση τάσεις, τις απόπειρες να τεθούν όρια σε αυτούς τους παροδικούς παγκόσμιους κόμβους ανάπτυξης.
Διότι οι Ολυμπιακοί, ένα εγγενώς επικίνδυνο μεγα-εγχείρημα, σκοντάφτουν όχι μόνο πάνω σε σκανδαλιστικές υπερβάσεις του προϋπολογισμού (οι χειμερινοί του Σότσι 2014 έφτασαν από τα προϋπολογισμένα 7 στα 28,9 δισ. δολάρια, του Ρίο ντε Τζανέιρο 2016 από τα 2,6 στα 23,6 δισ., του Λονδίνου 2012 από τα 11,4 στα 16,8 δισ., του Τόκιο 2021 από τα 7,3 στα 13,7 δισ.), αλλά και καταλείπουν μακροπρόθεσμα χρέη, θηριώδεις αναξιοποίητες εγκαταστάσεις που ερειπώνουν, σκάνδαλα, πολιτικές διαμάχες, σοβαρές περιβαλλοντικές βλάβες. Το Παρίσι, που έσπασε το ρεκόρ πώλησης εισιτηρίων των Αγώνων ξεπερνώντας την Ατλάντα (9 έναντι 8,3 εκατ. εισιτηρίων), διατείνεται πως θα περιορίσει την υπέρβαση προϋπολογισμού, στα 8,8 από τα 6,8 δισ., και θα είναι «πράσινο». Οι διοργανώσεις εκπέμπουν 3-4 εκατ. τόνους CO2. Το Παρίσι τους έχει προϋπολογίσει στο μισό, στους 1,7 εκατ. τόνους, με λιγότερες μετακινήσεις, νέους ποδηλατόδρομους, βιοκλιματικά στάδια και κτίρια, χρήση ανανεώσιμης ενέργειας. Οι πράσινες υποδομές (κατοικίες αθλητών, δημόσιοι χώροι) θα αποδοθούν στην κοινωνία και θα ενσωματωθούν στην πόλη ως κληρονομιά. Συνήθη μεγάλα λόγια;
Σε κάθε περίπτωση, το θέαμα είναι που κυριαρχεί, τα υπόλοιπα γλιστρούν στη σκιά. Μολονότι η πραγματική ζωή δεν έχει ολοκληρωτικά αντικατασταθεί από την αναπαράστασή της, όπως έλεγε ο Γκυ Ντεμπόρ στην «Κοινωνία του Θεάματος», σίγουρα ζούμε ημέρες παντοδυναμίας της εικόνας, επικράτησης του παρόντος επί παρελθόντος και μέλλοντος και της πληροφορίας επί της γνώσης.
Τα υπερθεάματα βρίσκονται στη ραχοκοκαλιά αναδυόμενων μορφών πολιτισμού που ενδέχεται να καταδυναστεύσουν, ή, αν το θελήσουμε, να εκδημοκρατίσουν τις κοινωνίες μας. Οι νεωτερισμοί έχουν πάντα δύο όψεις και στην πορεία του κόσμου δύο είναι οι οδοί.
