Η νεοελληνική πραγματικότητα των τελευταίων δεκαετιών, με τις πολλαπλές αντιφάσεις, τα ύψη και τα βάθη της, είχε καταστήσει τους Ελληνες ολυμπιονίκες σύμβολα της επαμφοτερίζουσας ταυτότητάς της. Από την περιφρόνηση στον θρίαμβο, από την προσπάθεια στην επιτυχία, από την αντιξοότητα στην πολυτέλεια και, μετά, από το ρετιρέ ξανά στο ισόγειο, από τις θρυλικές τιμές στην ανυποληψία του ντόπινγκ, από τη σπουδαία φήμη στα ριάλιτι. Η μοίρα μεγάλου μέρους κορυφαίων εγχώριων αθλητών αντανακλά την επισφάλεια του μεταπολιτευτικού μοντέλου ζωής. Για τον άδοξο αυτόν κύκλο έφταιγε σε μεγάλο βαθμό το κράτος, που δεν μερίμνησε ποτέ για μια υγιή βιομηχανία αθλητισμού, παρά μόνο για την οικειοποίηση ξένων κόπων. Το αποτέλεσμα ήταν οι αθλητές να μεταμορφωθούν σε πλάσματα της τυχαιότητας, του δυσανάλογου ρίσκου και της απεγνωσμένης ανάγκης για λίγη αναγνώριση. Εφταιξαν όμως και οι αθλητές που πίστεψαν την κρατική προπαγάνδα κι έχασαν τον εαυτό τους στο εθνικό καμάρι· που έβαλαν τον αθλητισμό σε δεύτερη μοίρα και εστίασαν στο «σταριλίκι» του νικητή, τυφλωμένοι από το θεοποιημένο πρότυπο του αθλητή-υπερανθρώπου που «σηκώνει ψηλά τη γαλανόλευκη», «τιμά τον ελληνισμό» και «μας κάνει περήφανους». Τα χρόνια πέρασαν, το σύστημα πτώχευσε, η νέα φουρνιά αθλητών άλλαξε ριζικά και προτάσσει πια ένα νέο παράδειγμα.
Το νέο παράδειγμα
Είναι πολλοί οι λόγοι που ο Εμμανουήλ Καραλής και ο Μίλτος Τεντόγλου έχουν εξελιχθεί σε σύγχρονα αθλητικά είδωλα. Βασικό ρόλο παίζει βέβαια το μεγάλο ταλέντο τους, αλλά η ουσία βρίσκεται στο ήθος τους· στον τρόπο που επεξεργάζονται το ταλέντο και διαχειρίζονται την ιδιότητα και τη συνθήκη του πρωταθλητή. Προσγειωμένοι, μοντέρνοι και απαλλαγμένοι από τα διάφορα συμπλέγματα που γεννά η καταξίωση ως προσδοκία και ως κατάκτηση, έχουν δώσει στον πρωταθλητισμό μια πρωτόγνωρη πνοή ψυχραιμίας. Καραλής και Τεντόγλου διαφέρουν από τους παλαιότερους ολυμπιονίκες επειδή καταφέρνουν να πάρουν στα σοβαρά τον εαυτό τους, χωρίς όμως να τον μυθοποιήσουν. Γεύονται τη δόξα, φτύνοντας το κουκούτσι του παραλογισμού της. Με λίγα λόγια, παραμένουν κανονικοί άνθρωποι που αντιλαμβάνονται τους εαυτούς τους ως σκληρά εργαζόμενους επαγγελματίες και όχι ως στυλοβάτες εθνικών και υπερεθνικών ιδεωδών.
Κανόνας και εξαίρεση
Οι χαμηλοί τόνοι του Τεντόγλου δίνουν σε κάποιους την εντύπωση ότι η προσωπικότητά του είναι αλλόκοτη· το Ιντερνετ είναι γεμάτο «μιμίδια» που εξυμνούν την ιδιορρυθμία του, αστειεύονται με την απάθειά του μπροστά στα μεγάλα αθλητικά διακυβεύματα και σχολιάζουν τον ασυνήθιστα ήπιο τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζει τις εκπληκτικές επιδόσεις του. Με τον ίδιο τρόπο, άλλοι απορούν με τα χαμόγελα και την καλοσύνη του Καραλή, με τη μεγαθυμία που του επέτρεψε να υπερβεί κοινωνικά και προσωπικά εμπόδια, ώστε να κερδίσει το μετάλλιο που του άξιζε. Με δέος βλέπουν πολλοί μέχρι και τη φιλία των δύο. Τι ανορθόδοξο ντουέτο! Αντιστεκόμενοι στο στερεότυπο των διαρκώς παραπονούμενων αθλητών που πάντα κάποιο σταυρό κουβαλάνε και κάποιον ιερό σκοπό υπηρετούν, Τεντόγλου και Καραλής εγγράφονται στις συνειδήσεις του κοινού τους ως αξιοπερίεργες εξαιρέσεις, ενώ στην πραγματικότητα δεν είναι η διαφορά τους από τον μέσο όρο που τους κάνει ξεχωριστούς, αλλά η ομοιότητά τους.
Υστερόβουλο κοινό
Το παράδειγμα των αθλητών αλλάζει, αλλά δεν φαίνεται να αλλάζει εκείνο των θεατών. Η τάση αποθέωσης των ολυμπιονικών, τόσο σε επίπεδο ικανοτήτων (ο αρτιότερος αθλητής!) όσο και σε επίπεδο ήθους (ο καλύτερος χαρακτήρας!) μπορεί να θρέφει το Εγώ των ειδώλων και τη λατρευτική ανάγκη των θαυμαστών τους, αλλά συντηρεί την εθνική μας συνήθεια να αγκαλιάζουμε το εύκολο μέρος του αθλητικού γίγνεσθαι (το καλό αποτέλεσμα) και να αφήνουμε στην άκρη το σκληρό διαδικαστικό: την προετοιμασία, την εξεύρεση πόρων, τη μάχη πριν από τη μάχη. Ως θεατές λειτουργούμε σαν προέκταση του κράτους μας: ασχολούμαστε με τους αθλητές μόνο όταν κερδίζουν.
Σε ποιον ανήκει η νίκη;
Η συμμετοχή στη χαρά και στο μεγαλείο των ολυμπιονικών είναι θεμιτή, ίσως και απαραίτητη. Το μοτίβο της δοκιμής και του λάθους είναι ένα γόνιμο βιωματικό μάθημα και η νικητήρια έκβαση προσφέρει έμπνευση που χρειαζόμαστε όλοι. Τα πράγματα αλλάζουν όμως όταν η συμμετοχή γίνεται καπηλεία· όταν, αντί να χαρούμε με τον θρίαμβο, τον υφαρπάζουμε, τον πολιτικοποιούμε, τον διαστρέφουμε. Βουλευτής της Αριστεράς δήλωσε με αφορμή το χρυσό μετάλλιο του Τεντόγλου ότι αποτελεί νίκη επί της «ματσίλας». Ευρωβουλευτής της Δεξιάς προέβη σε συγχαρητήρια ανάρτηση, γεμίζοντας το σχετικό γραφικό με το όνομα και τα κομματικά της σύμβολα. Αλλοι δημοσιολογούντες εξέφρασαν την άποψη ότι τα μετάλλια πρέπει να αναλύονται με ταυτοτική λογική: διαφορετική αξία έχει το μετάλλιο του αθλητή με τις σωστές απόψεις από του αθλητή με «προβληματικό» δημόσιο λόγο! Η πιο συνηθισμένη στρέβλωση πάντως είναι και η πιο νομιμοποιημένη: αυτή που απαλλοτριώνει το μετάλλιο του ολυμπιονίκη και το χαρίζει ηθικά στη χώρα του. Οσοι θέλουν κομματάκια από την αίγλη μιας νίκης που δεν τους ανήκει, ας μην την τεμαχίζουν άλλο· προτιμότερο είναι να τη μελετήσουν με σεβασμό, ώστε μια μέρα να νικήσουν κι αυτοί με τις δικές τους δυνάμεις.
