Μέσα σε δύο μήνες τρίτωσε το κακό ή το καλό. Τα συγκεκριμένα γεγονότα έχουν δύο όψεις. Πρώτα ήταν το «φακελάκι» στη ΔΟΥ Ευβοίας, ακολούθησε η ομάδα των δημοτικών υπαλλήλων του Δήμου Αθηναίων που εκβίαζαν καταστηματάρχες και προχθές είχαμε την περίπτωση υπαλλήλου του ΕΚΦΑ, που ζήτησε 4.000 ευρώ για να τακτοποιήσει μια εκκρεμότητα πολίτη. Το κακό βρίσκεται στη συμπεριφορά των παραπάνω δημοσίων υπαλλήλων. Το καλό, ότι αυτή τη συμπεριφορά την κατήγγειλαν πολίτες. Παλιότερα, τέτοιες συναλλαγές ήταν μια συνήθης πρακτική. Με βοηθάς, σε βοηθώ. Σημασία έχει να τελειώσει η δουλειά και μάλιστα γρήγορα, ώστε όλοι να είναι ευχαριστημένοι.
Μήπως αρχίζει να αχνοφαίνεται μια αλλαγή στη στάση των πολιτών απέναντι σε τέτοια φαινόμενα διαφθοράς; Δεν θέλω από τρία περιστατικά να εξάγω γενικά συμπεράσματα. Ομως, δεν μπορεί να μην καταγράψουμε τα γεγονότα και διστακτικά να πούμε ότι τα μηνύματα είναι ενθαρρυντικά. Το μεγάλο στοίχημα είναι ένα: αν οι νέες γενιές θα στρέψουν την πλάτη τους σε τέτοιες παράνομες διευθετήσεις. Αν τα νέα παιδιά που προσλαμβάνονται στο Δημόσιο θα φέρουν και την αλλαγή νοοτροπίας στις σχέσεις τους με τους πολίτες και τα προβλήματά τους. Ή αν, από την άλλη μεριά, κληρονομήσουν τη γνωστή, «αποτελεσματική» και προσοδοφόρα πρακτική της δωροληψίας. Αν το στρεβλό «πνεύμα» της υπηρεσίας επικρατήσει στη φρεσκάδα που αυτά τα νέα παιδιά κομίζουν.
Κατεστημένες, νοσηρές νοοτροπίες μπορεί να ξεριζωθούν μόνον αν εκατέρωθεν η συναλλαγή θεωρηθεί πράξη απαξίας.
Το ίδιο ακριβώς ισχύει και για τους πολίτες. Δηλαδή, κατεστημένες, νοσηρές νοοτροπίες μπορεί να ξεριζωθούν μόνον αν εκατέρωθεν η συναλλαγή θεωρηθεί πράξη απαξίας. Το να αλλάξεις χρόνιες αντιλήψεις –χωρίς να δώσεις το «φακελάκι» δεν πρόκειται να γίνει η δουλειά σου– δεν είναι εύκολο πράγμα. Ο νεαρός ακούει από τον πατέρα του πώς τακτοποίησε τις ανοικτές υποθέσεις του και αυτό που του μένει είναι το αποτέλεσμα: η υπόθεση έκλεισε. Το πώς δεν έχει σημασία.
Σε αυτή την προσπάθεια να αλλάξει ριζικά μια νοοτροπία πολλών δεκαετιών, είναι απαραίτητο να συμβάλουν και οι εκάστοτε κυβερνώντες. Πώς; Πρώτον, απλοποιώντας και περιορίζοντας τις παρεμβάσεις του Δημοσίου, αποκλειστική πηγή της διαφθοράς, και δεύτερον, θεσπίζοντας νόμους χωρίς ασάφειες. Διότι όταν ένας δημόσιος υπάλληλος έχει τα περιθώρια, εκ του νόμου, αυτός να αποφασίσει π.χ. τη διακύμανση ενός προστίμου, είναι επόμενο το ύψος του να τεθεί στη διαπραγμάτευση με τον πολίτη. Για να το ξεκαθαρίσω, προς αποφυγήν παρεξηγήσεων. Οι δημόσιοι υπάλληλοι που χρηματίζονται δεν είναι διεφθαρμένοι εκ πεποιθήσεως. Δεν μπορούν να αντισταθούν στην πρόκληση να ερμηνεύσουν όπως θέλουν αυτοί τα «ψιλά γράμματα» μιας διάταξης, φυσικά με το αζημίωτο. Αυτή η διαπίστωση –προς Θεού– δεν τους απαλλάσσει από τις ευθύνες τους, δεν αποτελεί καν ένα ελαφρυντικό στοιχείο. Απλώς περιγράφει μια κατάσταση που θα μπορούσε να διορθωθεί αν η πολιτεία επιθυμεί να συνάψει ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο χρηστής διοίκησης με τους πολίτες.
