Την περασμένη δεκαετία, κατά τη διάρκεια της κρίσης, υπήρχε ένα ερώτημα: «Ποιος φταίει γι’ αυτό» που ζούσαμε. Σε κάθε κουβέντα, ακόμη και στα γιορτινά τραπέζια, υπήρχε η αναζήτηση των ενόχων. Θυμάμαι μια μαραθώνια συζήτηση για την κρίση με φίλο έμπορο. «Εντάξει, κι εσύ έκλεβες επί πολλά χρόνια την εφορία…» τον επέπληξα μπαϊλντισμένος. «Και ποιος φταίει γι’ αυτό;» ρώτησε. «Ποιος;» απόρησα. «Το κράτος που δεν με ήλεγχε», απάντησε με αυταρέσκεια.
Σύμφωνοι! Υπήρχε πρωτόγνωρη κρίση. Ολοι ήμασταν κομμάτι αλλόφρονες και ψάχναμε εξηγήσεις και δη τις πιο βολικές. Αλλά, ένας από τους λόγους για τη μακρόχρονη (σε σχέση με άλλες χώρες) επιβίωση της ελληνικής κρίσης είναι ότι η συζήτηση επικεντρώθηκε στο «τις πταίει» και όχι στο «τι φταίει».
Δεν θα διαφωνήσουμε ότι για την κρίση υπήρχαν μεγάλοι και μικροί φταίχτες και το αμάρτημα του Θόδωρου Πάγκαλου ήταν ότι δεν ιεράρχησε όταν ορθώς είπε στη Βουλή «η απάντηση εις την κατακραυγή που υπάρχει εναντίον του πολιτικού προσωπικού της χώρας “πώς τα φάγατε τα λεφτά”, που μας ρωτάει ο κόσμος, είναι αυτή: “Σας διορίσαμε. Τα φάγαμε όλοι μαζί. Μέσα στα πλαίσια μιας σχέσης πολιτικής πελατείας, διαφθοράς, εξαγοράς και εξευτελισμού της έννοιας της ίδιας της πολιτικής» (21.9.2010). Είχε δίκιο εν μέρει, αλλά ακόμη και στο απλό πλαίσιο «πολιτικής πελατείας», άλλος ήταν ο μισθός ενός πολιτικού που διορίζει κι άλλος ενός πολίτη που διορίζεται. Συνεπώς «τα φάγαμε όλοι μαζί», αλλά με διαφορετικές μερίδες.
Το πρόβλημα με την ελληνική κρίση δεν ήταν ότι όλοι –πολίτες, δημοσιογράφοι, πολιτικοί– επικεντρωθήκαμε στο «ποιος φταίει», αλλά ότι σταματήσαμε εκεί. Βγάλαμε τα γινάτια μας στις πλατείες, αλλά όχι συμπεράσματα. Μειώσαμε τα εισοδήματά μας, αλλά δεν αλλάξαμε τον τρόπο λειτουργίας, με αποτέλεσμα να ανακυκλώνουμε τα αίτια της κρίσης.
Μειώσαμε τα εισοδήματά μας την περασμένη δεκαετία, αλλά δεν αλλάξαμε τον τρόπο λειτουργίας, με αποτέλεσμα να ανακυκλώνουμε τα αίτια της κρίσης.
Ενα απλό παράδειγμα αυτού είναι η τρέχουσα κρίση στην κτηνοτροφία με την πανώλη των μικρών μηρυκαστικών. «Το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ότι στην Ελλάδα εισέρχονται χιλιάδες αμνοερίφια από τη Ρουμανία, τα οποία προορίζονται αρχικά για πάχυνση και στη συνέχεια για κατανάλωση», λένε οι εκπρόσωποι των κτηνοτρόφων και όλοι κάνουν αντιπολίτευση με το ερώτημα «γιατί δεν γίνονται έλεγχοι στα σύνορα». Το βαθύτερο νόημα όσων λένε οι συνδικαλιστές των κτηνοτρόφων είναι (και σε αυτήν την περίπτωση) πως «φταίει το κράτος που δεν μας ελέγχει», κάτι για το οποίο θα συμφωνούσε και ο έμπορος του προλόγου.
Ας ξεκαθαρίσουμε μερικά πράγματα. Συνοριακοί έλεγχοι στην αγορά ζώντων ζώων δεν μπορούν να γίνουν. Οχι γιατί πολλοί ατσίδες «ελληνοποιούν» ολόκληρα κοπάδια, που περνούν νύχτα τα σύνορα, αλλά διότι δεν νοείται ενιαία αγορά με τέτοιους περιορισμούς. Η Ευρωπαϊκή Ενωση, στην οποία μετέχουμε, έχει τουλάχιστον ελεύθερη μετακίνηση ανθρώπων, εμπορευμάτων, κεφαλαίου. Συνεπώς έχει δίκιο η κυβέρνηση όταν λέει ότι τέτοιοι έλεγχοι απαγορεύονται από την ευρωπαϊκή νομοθεσία. Αντίκεινται και στη λογική, θα υπερθεματίζαμε, ειδικώς σε μια χώρα που διαρκώς ζητάει περισσότερη Ενωση, παντού.
Ποιοτικούς ελέγχους μπορούν και πρέπει να κάνουν οι αγοραστές, δηλαδή οι εγχώριοι κτηνοτρόφοι. Ειδικώς όταν αγοράζουν προϊόν από «ύποπτες χώρες». Οι έλεγχοι όμως κοστίζουν. Προϋποθέτουν οργάνωση, μεγάλες κτηνοτροφικές μονάδες για να επιμερίζεται το κόστος ή έστω συνεταιρισμούς που θα κάνουν αυτήν την απαιτητική δουλειά για χάρη των πολλών μικρών παραγωγών.
Στην Ελλάδα, λοιπόν, αν και έχουν αλλάξει δραματικώς οι συνθήκες –έχουμε ενιαία αγορά και συνεπώς αμνοερίφια πάνε κι έρχονται–, δεν έχουν αλλάξει στο παραμικρό οι δομές παραγωγής. Κάθε μικροκτηνοτρόφος λειτουργεί μόνος του, κι αν –παρά την αισιοδοξία μας, «έλα μωρέ τώρα! Τι θα γίνει;»– αρχίσουν να εξαπλώνονται τα κρούσματα πανώλης, αρχίζει το εθνικό σπορ τού «τις πταίει».
