Μερικές από τις πιο συγκινητικές σελίδες της στη συλλογή δοκιμίων «Φλέγοντα ερωτήματα» (μτφρ.: Βάσια Τζανακάρη, εκδ. Ψυχογιός), η Καναδή μυθιστοριογράφος Μάργκαρετ Ατγουντ δεν τις αφιερώνει σε κάποια συγγραφέα ή έναν ποιητή, αλλά σε έναν δημοσιογράφο. Βεβαίως, έναν δημοσιογράφο ο οποίος ανέβασε την τέχνη της δημοσιογραφικής καταγραφής στη σφαίρα της λογοτεχνίας.
Πρόκειται για τον Πολωνό Ρίσαρντ Καπισίνσκι, τον πρώτο, χρονολογικά, ξένο ανταποκριτή της Πολωνίας, όταν ακόμα η χώρα ήταν κομμουνιστική, τον λάτρη του Ηροδότου, που κάλυψε είκοσι επτά (27!) πραξικοπήματα και επαναστάσεις, σχεδόν όλες τις αντιαποικιοκρατικές εξεγέρσεις στην Αφρική, μετατρέποντας όλο αυτό το υλικό σε υπέροχα βιβλία.
Ο γράφων είχε την τιμή να γνωρίσει τον Καπισίνσκι το 2002, όταν εκδόθηκε το πρώτο του βιβλίο στα ελληνικά (όλα κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Μεταίχμιο) και επιβεβαιώνει αυτό που εύστοχα γράφει η Ατγουντ: ότι ο άνθρωπος αυτός, μολονότι έζησε απίστευτες φρίκες σε μερικά από τα πιο επικίνδυνα μέρη του πλανήτη, διατηρούσε ακόμα τον ενθουσιασμό του, την αισιοδοξία του, την πίστη του στην ανθρώπινη καλοσύνη.
Η Ατγουντ γράφει πως όταν πληροφορήθηκε τον θάνατο του Καπισίνσκι ένιωσε ότι είχε χάσει έναν φίλο. Στην πραγματικότητα, τον γνώριζε ελάχιστα. Αλλά ο Καπισίνσκι ήταν ένα πρόσωπο «που μπορούσες να είσαι σίγουρη ότι θα έλεγε την αλήθεια για περίπλοκα και δύσκολα ζητήματα, και όχι με αφηρημένους όρους αλλά με τις συγκεκριμένες λεπτομέρειές τους – το χρώμα, τη μυρωδιά, την υφή τους· τον καιρό τους».
Τα τελευταία χρόνια, έχει ξεκινήσει μια διαδικασία αποδόμησης του Καπισίνσκι: ότι είχε γράψει πολλές ανακρίβειες, ότι νόθευε τα ρεπορτάζ του με άφθονη μυθοπλασία. Ο ίδιος μού είχε πει ότι τα κομμάτια που έστελνε ως μάχιμος ανταποκριτής και ρεπόρτερ περιλάμβαναν ελάχιστα πράγματα από όσα είχε νιώσει και βιώσει στα μέρη όπου είχε βρεθεί. Είναι μια κατάσταση πολύ συνηθισμένη στους δημοσιογράφους: ο περιοριστικός χώρος της εφημερίδας ή του περιοδικού, η έμφαση στο γεγονός, στην πληροφορία, όλα αυτά έχουν τις παράπλευρες απώλειές τους. Γι’ αυτό και ο Καπισίνσκι επεξεργαζόταν εκ νέου το υλικό που συγκέντρωνε και όταν το μετέφερε πια σε βιβλίο, ακολουθούσε άλλη συγγραφική λογική.
Να το πάω ακόμα πιο μακριά; Εστω ότι υπάρχουν ενίοτε ανακρίβειες και όχι καλά διασταυρωμένες πληροφορίες σε ορισμένες ανταποκρίσεις του. Από την άλλη, η αποτύπωση της εσωτερικής κατάστασης μιας χώρας σε αναβρασμό, ενός στρατιώτη πριν ή μετά τη μάχη, ενός απελπισμένου, φοβισμένου πρόσφυγα, έχει τέτοια δύναμη που η προσπάθεια αποδόμησης ενός Καπισίνσκι μάλλον υπακούει σε μια λογική πολιτικής ορθότητας περισσότερο: μιας λογικής εισαγγελικής, που εξαντλείται στην καταγγελία και στην καταδίκη.
«Οπως ο Ηρόδοτος», γράφει η Ατγουντ, «άκουγε και κατέγραφε αλλά δεν κατηγορούσε. Ολη του τη ζωή βρισκόταν σε μια αναζήτηση – αναζήτηση και όχι αποστολή»…
