Ο διάλογος γίνεται με όσους αναγνώστες γράφουν στην ηλεκτρονική έκδοση της «Κ». Το θετικό είναι ότι δεν υπάρχουν γι’ αυτούς περιορισμοί αριθμού λέξεων. Για μένα όμως υπάρχει. Το ακόμη θετικότερο είναι ότι τα περισσότερα από τα σχόλια είναι καλοπροαίρετα και δεν διακρίνονται από την κακεντρεχή προχειρότητα του Διαδικτύου. Πράγμα που σημαίνει ότι οι αναγνώστες κάνουν τον κόπο να σκεφτούν και να διατυπώσουν συγκροτημένα τις απόψεις τους. Και για να ξεκαθαρίσω κάτι: στόχος του αρθρογράφου δεν είναι να πείσει για τις απόψεις του. Είναι να δώσει στον αναγνώστη πρώτη ύλη για σκέψη. Και τα σχόλια δείχνουν ότι, τουλάχιστον απ’ αυτήν την άποψη, είμαι στον σωστό δρόμο. Ελπίζω, δε, να έχω αρκετό υλικό ώστε αυτός ο διάλογος να γίνει η τακτική συνάντησή μας της Παρασκευής. Εννοείται ότι αυτήν την εβδομάδα το ενδιαφέρον κίνησε το άρθρο μου για τις πυρκαγιές, «Το αδηφάγο τέρας και εμείς».
Ο Δημήτριος Σ. μου ζητάει να ξεκαθαρίσω τι εννοώ ατομική και συλλογική ευθύνη. Ξεκινώ απ’ την ατομική. Δεν αναφέρομαι στα προφανή, όπως ότι δεν πετάς τσιγάρο, δεν ψήνεις μπάρμπεκιου ή καθαρίζεις το κτήμα σου απ’ τα ξερόχορτα. Αυτά δεν είναι καν θέμα ευθύνης. Είναι ζήτημα βλακείας, ψυχικής υγείας, ή απλώς γαϊδουριάς – με όλη τη συμπάθεια στο έμβλημα των Δημοκρατικών στις ΗΠΑ. Η ατομική ευθύνη ξεκινά από τον τρόπο που διαχειρίζεσαι τον ιδιωτικό σου χώρο έως τον τρόπο με τον οποίο συμμετέχεις στη συλλογική ευθύνη, η οποία αποτελείται από ατομικές ευθύνες. Ποιον επιλέγεις για τη διοίκηση και ποιες είναι οι σχέσεις σου μαζί του; Είναι ένα συμβόλαιο αναξιοπιστίας, όπου το καθένα από τα συμβαλλόμενα μέρη αποδέχεται ότι το άλλο μπορεί να το αθετήσει, αρκεί να δεχθεί ότι και το ίδιο έχει το δικαίωμα της καταπάτησης των όρων; Ο Αντώνης Α., που ζει σε μικρό νησί, περιγράφει το «συμβόλαιο της αναξιοπιστίας»: αδήλωτη εργασία με τη συμφωνία εργοδοτών και εργαζομένων ασχέτως πολιτικής τοποθέτησης και με την ανοχή δημαρχείου, αστυνομίας και Λιμενικού, στελεχωμένων από μέλη της κοινότητας. Ο Πασχάλης Κ., που μου προσάπτει ότι αμαυρώνω τη φήμη της εφημερίδας μην ασκώντας κριτική, θεωρεί ότι το πρόβλημα είναι η «πρωθυπουργοκεντρική» διοίκηση της χώρας. Και ζητάει την ενίσχυση της αποκεντρωμένης διοίκησης. Τον παραπέμπω σε όσα είπε ο Αντώνης Α. για την κοινωνία του μικρού του νησιού. Η άποψη της Κατερίνας Κ. είναι διαφορετική. Αναφέρεται στους «κήπους τσέπης» –ωραία έκφραση– που έχουν χτιστεί στην Κηφισιά από τη μεγάλη φωτιά πριν από 43 χρόνια. Και αναρωτιέται: «Εμείς, όμως, τι κάνουμε;». Τα πεύκα συνεχίζουν να καίγονται, οι δημοτικοί άρχοντες έρχονται και παρέρχονται, όμως «εμείς» μένουμε. Μια ακριβής περιγραφή της σχέσης ατομικής και συλλογικής ευθύνης. Σήμερα περιορίστηκα στη σχέση ατομικής και συλλογικής ευθύνης, γιατί πιστεύω ότι ενδιαφέρει πέρα από τις αιτίες και τις συνέπειες της μεγάλης καταστροφής.
