Μας αρέσει πολύ η κατασκευή σεναρίων· μας αρέσει να βγαίνουμε εκτός θέματος επειδή μας λείπει η ωριμότητα να παραμείνουμε εντός. Για ακόμα μία φορά, με αφορμή την καταστροφική πυρκαγιά στην Αττική, ο δημιουργικός οίστρος εκτυλίχθηκε με περισσότερη ορμή και δημοσιότητα απ’ ό,τι ο θρήνος των πληγέντων. Οσοι βρήκαν πολιτικώς επιζήμιο τον όλεθρο κατέφυγαν στις θεωρίες συνωμοσίας (η χώρα δέχεται υβριδική επίθεση), στις μοιρολατρικές εκτιμήσεις (δεν θα μπορούσε να αποτραπεί η καταστροφή) και στις βολικές επικλήσεις στο συναίσθημα (ας μιλήσουμε για τους γενναίους πυροσβέστες μας – μόνο αυτό μετράει κάτι τέτοιες στιγμές). Οσοι βρήκαν στο περιστατικό μια ευκαιρία να εκτονώσουν την αντιπολιτευτική τους ανάγκη επέλεξαν να το προσωποποιήσουν: η φωτιά είναι ο πρωθυπουργός, ο υπουργός, ο περιφερειάρχης. Στη μέση βρέθηκαν, όπως πάντα, αυτοί που και το φετινό, όπως και κάθε άλλο πύρινο καλοκαίρι πριν από αυτό, κατάλαβαν ότι οι φωτιές είναι ένα ζήτημα αρκετά πιο σύνθετο και συστημικό· αυτοί που ξέρουν ότι η κατασκευή σεναρίων δεν οδηγεί στην αλήθεια, αλλά απομακρύνει την προσοχή μας από το ένα σενάριο που ισχύει.
Κατασταλτική εμμονή
Είναι άγνωστο πόσα δάση πρέπει να καούν ακόμα για να καταλάβουμε ότι οι κατασταλτικές ενέργειες έχουν ορισμένο «ταβάνι». Αυτό δεν σημαίνει βέβαια πως όσοι επιχειρούν για την κατάσβεση της φωτιάς, από οποιαδήποτε θέση, δεν φέρουν ευθύνη για το αποτέλεσμα. Σημαίνει ότι η κοινωνία και οι επιμέρους κοινότητες δεν είναι δυνατόν να εξαρτούν την επιβίωσή τους από ό,τι καταφέρουν ή δεν καταφέρουν οι υπεύθυνοι την ώρα της κρίσης. Μια τέτοια σύμβαση προχειρότητας και τύχης δεν είναι ιδιαίτερα συμφέρουσα· και οι ικανοί και οι ανίκανοι πολιτικοί και επιχειρησιακοί παράγοντες περιορίζονται από τις αντικειμενικές και αστάθμητες συνθήκες: από τον άνεμο, τη θερμοκρασία, τη μορφή του ανάγλυφου, τους φραγμούς που θέτει η τεχνολογία. Αν πρέπει να βρεθούμε μες στις φλόγες για να μεριμνήσουμε για τη σωτηρία μας, κάτι δεν έχουμε κάνει καλά στον πιο σοβαρό τομέα απ’ όλους: στην πρόληψη του κινδύνου. Γι’ αυτήν όμως δεν μας αρέσει να μιλάμε, γιατί προϋποθέτει δουλειά όταν τα πνεύματα δεν είναι ακόμα οξυμένα, όταν τηλεοράσεις και κοινωνικά δίκτυα δεν βράζουν, όταν το κλίμα δεν προμηνύει τον Αρμαγεδδώνα· βαρετή δουλειά, με λίγα λόγια.
Πριν για μετά
Η παθογένεια του κράτους σχετίζεται περισσότερο με την ανικανότητά του να προετοιμαστεί για το κακό παρά με τη δυνατότητά του να ελέγξει το κακό όταν έχει ήδη επέλθει. Ενα μεγάλο μέρος της κρίσης προδικάζεται πριν από την κρίση. Οι τόνοι αμάζευτων σκουπιδιών και εύφλεκτης ύλης σε δασικές και οικιστικές περιοχές, καθώς και οι πρωτόγονες ενεργειακές υποδομές (μέχρι αυτή τη στιγμή δεν έχει αποκλειστεί το ενδεχόμενο η φωτιά στον Βαρνάβα να ξεκίνησε από καλώδιο της ΔΕΗ) είναι ζητήματα που εμπίπτουν στη σφαίρα της εποπτείας μας· είναι εκείνα που δημιουργούν πρόσφορο έδαφος για το ξέσπασμα και την εξάπλωση της πυρκαγιάς. Οποιος αναζητεί ευθύνες, λοιπόν, ας τις αναζητήσει στο πεδίο της προπαρασκευής, στις εργασίες που έπρεπε να γίνουν σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο, αλλά δεν έγιναν. Κι ας μην ανησυχεί ότι έτσι θα «διαχυθούν» οι ευθύνες. Η υποχρέωση του κράτους να διαφυλάττει την ασφάλεια των πολιτών δεν είναι ασύνδετη με την υποχρέωση των πολιτών να σέβονται το πλαίσιο της ασφάλειας. Το κράτος είναι παρόν τόσο στα δικά του σφάλματα όσο και στων πολιτών του.
Κατευνασμός και άρνηση
Βέβαια, το ελληνικό κράτος δεν νοιάζεται ιδιαίτερα για την πολιτική της πρόληψης. Το ενδιαφέρει κυρίως η πολιτική του κατευνασμού, και μάλιστα με οικονομικούς όρους, εξ ου και, πριν καλά καλά σβήσουν οι φλόγες, η πρώτη είδηση που έφτασε στα αυτιά μας ήταν ποιοι δήμοι θα λάβουν έκτακτες χρηματοδοτήσεις (προφανώς ως επιβράβευση για την καταπληκτική τους ετοιμότητα). Ασφαλώς, τα χρήματα παίζουν σημαντικό ρόλο, αλλά ακόμη πιο σημαντικό είναι να ξέρεις τι να τα κάνεις. Σε εθνικό και τοπικό επίπεδο, προς το παρόν δεν φαίνεται να υπάρχει κάποιος λεπτομερής, επιστημονικά μελετημένος και πρακτικά εφαρμόσιμος σχεδιασμός, ικανός να αποτρέψει την επόμενη μεγάλη πυρκαγιά. Από την πλευρά τους, μάλιστα, οι κυβερνητικοί παράγοντες μοιάζουν ικανοποιημένοι από τη μέθοδο που εφάρμοσαν εναντίον της φετινής συμφοράς. Τα μελανά σημεία της επιχείρησης οφείλονται, σύμφωνα με όσα μας πληροφορούν, στα «ιδιαίτερα χαρακτηριστικά» της πυρκαγιάς. Το μόνο στο οποίο μπορούμε να ελπίζουμε, λοιπόν, είναι την επόμενη φορά η πυρκαγιά να μην είναι τόσο «ιδιαίτερη».
Σθένος
Δεν μας λείπουν οι ιδέες σχετικά με τα προληπτικά έργα που πρέπει να εκπονήσει το κράτος για να θωρακιστεί απέναντι στις φυσικές καταστροφές. Στην Ελλάδα ζούμε· όλοι ξέρουν τα πάντα, όλοι μιλάνε, η πολυγνωμία κυριαρχεί. Ούτε συναίνεση απαιτείται, όπως φαντάζονται μερικοί ρομαντικοί. Στο κάτω κάτω, κυβερνήσεις ψηφίζουμε για να παίρνουν δύσκολες αποφάσεις. Το κυρίαρχο εμπόδιο είναι η απροθυμία· η έλλειψη πολιτικής βούλησης για συνολική, επώδυνη αλλά εποικοδομητική αναδιάρθρωση. Οσο οι κυβερνήσεις δειλιάζουν να επιβάλουν την αλλαγή, τόσο η στάχτη θα εξελίσσεται σε διευρυνόμενη κανονικότητα.
