Ο κόσμος δεν είναι χαζός. Καταλαβαίνει τι γίνεται. Βλέπει ότι αυτό το πράγμα δεν σταματάει. Η Ελλάδα πάντα είχε δασικές πυρκαγιές και παλιά είχε και λιγότερα πυροσβεστικά οχήματα και αεροπλάνα. Αλλά πλέον, παρά τα καλύτερα τεχνικά μέσα και την εγρήγορση, καίγεται πιο συχνά και πιο πολύ από ποτέ. Δεν φταίει μόνο η ανικανότητα της κυβέρνησης. Δεν φταίνε μόνο οι ιδιοκτήτες που δεν καθάρισαν τα οικόπεδά τους από την καύσιμη ύλη, οι καταπατητές των δασών, οι αρμοδιότητες που πήγαν από τα δασαρχεία στην πυροσβεστική, τα χαλασμένα αεροπλάνα ή ο στρατηγός άνεμος. Πλέον έχουμε τεράστιες δασικές πυρκαγιές κάθε χρόνο. Το ρεκόρ της μεγαλύτερης δασικής πυρκαγιάς στην ιστορία έσπασε το 2021, και μετά ξανάσπασε το 2023. Βλέπουμε τι γίνεται. Και δεν είναι μόνο ότι κάθε καλοκαίρι σφίγγεται η καρδιά μας στη θέα των σκοτεινιασμένων ουρανών. Αντιλαμβανόμαστε κι άλλα πράγματα. Η χώρα μας πλέον πλακώνεται ολοένα και πιο συχνά από τη “σκόνη της Σαχάρας”. Φέτος έχουμε καύσωνα λίγο-πολύ συνεχόμενα από τα μέσα Μαΐου. Τα βλέπουμε όλα αυτά. Τα νιώθουμε. Δεν υποφέρουμε όλες, δεν υφιστάμεθα τις συνέπειες όλοι. Πολλοί περνούν τις μέρες τους στη δροσιά του ερ κοντίσιον, η πλειοψηφία δεν έχουν σπίτια μέσα στο δάσος (ή σε προάστια της Αθήνας) που να κινδυνεύουν. Αλλά όλες και όλοι καταλαβαίνουμε τι γίνεται. Και αντιλαμβανόμαστε ότι το περιβάλλον στο οποίο ζούμε, σιγά σιγά, σταδιακά μα αισθητά, γίνεται χειρότερο. Λίγο πιο αφιλόξενο. Μια τάση ξεκάθαρη σε όποιον έχει ζήσει σε αυτήν εδώ τη γωνιά του πλανήτη εδώ και τρεις-τέσσερις δεκαετίες, ακόμα κι αν δεν κάνει τον κόπο να κοιτάξει τα νούμερα που το επιβεβαιώνουν. Το ερώτημα, βεβαίως, είναι “και τι κάνουμε τώρα”, ένα ερώτημα που αναπόφευκτα ανοίγει την κουβέντα για το διπλό πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής: το πρόβλημα της προσαρμογής, και το πρόβλημα του μετριασμού. Μια πολύ μεγάλη συζήτηση. Αλλά εξίσου σημαντικό είναι και κάτι άλλο: αυτή η τάση, το ότι δηλαδή η γωνιά του κόσμου στην οποία ζούμε γίνεται ολοένα πιο ζεστή, δυσάρεστη και εύφλεκτη, έρχεται και κουμπώνει με κάποιες άλλες τάσεις οι οποίες εκτυλίσσονται ταυτόχρονα.
Η χώρα μας, για παράδειγμα, είναι μια χώρα που μικραίνει. Κάθε χρόνο γινόμαστε λιγότεροι, όχι μόνο επειδή πεθαίνουν περισσότεροι από όσους γεννιούνται, αλλά και επειδή φεύγουν από τη χώρα περισσότεροι από όσους έρχονται. Κι εκτός από το ότι μικραίνουμε, είμαστε επίσης μια κοινωνία που γερνάει. Κι αυτή είναι μια τάση όχι καινούργια. Συνεχίζεται εδώ και δεκαετίες ήδη, και οι συνέπειές της αποτυπώνονται παντού γύρω μας. Στη βιωσιμότητα της οικονομίας μας, στη ζωντάνια και την προοδευτικότητα της κοινωνίας μας, στη γέννηση νέων ιδεών, νέων επιχειρηματικών πρωτοβουλιών, νέων επιστημονικών ή τεχνολογικών επιτευγμάτων, νέων πολιτισμικών προϊόντων ή καλλιτεχνικών τάσεων. Οι επιδόσεις μας σε όλους αυτούς τους τομείς είναι αυτές που θα περίμενε κανείς από μια χώρα με ολοένα και λιγότερα, ολοένα και γηραιότερα μυαλά. Και μάλιστα, πρόκειται για ένα πρόβλημα που δεν λύνεται, δεν αναστρέφεται και είναι παγκόσμιο. Όποια ή όποιος καθίσει να μελετήσει για λίγο το φαινόμενο διαπιστώνει πως ακόμα και οι χώρες που πρόσκαιρα τα πηγαίνουν καλύτερα (χώρες αναπτυσσόμενες, ή αυτές που υποδέχονται πολλούς μετανάστες) το λύνουν μόνο πρόσκαιρα. Είναι γνωστό και αναπόφευκτο το ότι σε λίγες δεκαετίες, ίσως μέσα στη δεκαετία του 2060, η ανθρωπότητα θα φτάσει στο μέγιστο πληθυσμό της και μετά θα αρχίσει να μικραίνει. Και να γερνάει. Οπότε αυτό που ζούμε στην Ελλάδα εδώ και δυο δεκαετίες, θα το ζει ολόκληρο το ανθρώπινο είδος, αργά ή γρήγορα.
Και είναι κι άλλα. Ταυτόχρονα με όλα αυτά, έχουμε και την άνοδο του εξτρεμισμού παντού γύρω μας. Μια παγκόσμια κρίση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Το χαμό ολοένα και μεγαλύτερων ομάδων των κοινωνιών μας σε παράλληλα σύμπαντα διχαστικού μίσους και παραπληροφόρησης. Μια αδιόρατη πολιτισμική καθήλωση , μια υπόγεια αλλά εμφανής επιβράδυνση της τεχνολογικής προόδου, αλλά και η δραματική αποκάλυψη ότι πολλές από τις τεχνολογικές επαναστάσεις των προηγούμενων δεκαετιών αποκεικνύονται βλαβερές και δυνητικά εξαιρετικά επικίνδυνες. Κι έχουμε και πρόσφατο το τραύμα της πανδημίας, μια κραυγαλέα υπενθύμιση ότι, όχι, αν έρθει ένας παγκόσμιος, κοινός κίνδυνος, η ανθρωπότητα δεν θα παραμερίσει τις διαφορές της, ούτε θα έρθει κοντά για να τον αντιμετωπίσει ενωμένη. Κάθε μία από αυτές τις τάσεις χωράει συζήτηση και χρειάζεται διευκρινήσεις και εξηγήσεις. Αλλά όλες μαζί, μεγάλες και μικρές, δημιουργούν ένα φόντο στις ζωές όλων. Δεν υποφέρουν όλοι και όλες σήμερα, σε έναν κόσμο που ζεσταίνεται, καίγεται, επιβραδύνεται, μικραίνει και γερνάει. Αλλά υποφέρουν ήδη υπερβολικά πολλοί, και το αντιλαμβάνονται όλοι, συνειδητά ή ασυνείδητα. Και σε πολλές και πολλούς, κυρίως σε όσους έχουν λίγο πιο ευαίσθητες κεραίες, υπάρχει μια διαρκής αίσθηση ζόφου. Είναι σαν ο κόσμος να έχει πάρει μια άσχημη πορεία από πολλές διαφορετικές απόψεις ταυτόχρονα.
Βεβαίως, σε όλες τις εποχές οι άνθρωποι νόμιζαν ότι ζουν στη δυσκολότερη περίοδο της ιστορίας, ότι αυτό είναι, τώρα τελειώνουν όλα. Οι δυσκολίες του παρόντος φαντάζουν πάντα μεγαλύτερες σε μέγεθος και κλίμακα από τις ασαφείς, ωραιοποιημένες τρικυμίες του παρελθόντος. Σε κάποιες εποχές, μάλιστα, οι κοινωνίες έμοιαζαν πιο κοντά στο να έχουν δίκιο. Ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος, την εποχή που ήταν απλά γνωστός ως “παγκόσμιος πόλεμος”, έμοιαζε με το τέλος. Αυτό ήταν. Εκατομμύρια νεκροί στις μεγαλύτερες στρατιωτικές μάχες της ιστορίας. Η αυτοκαταστροφή της ανθρωπότητας. Δεν ήταν. Ο όλεθρος της πυρηνικής εποχής ήταν ένα άλλο τέλος που δεν ήρθε. Μπορεί και τώρα, αυτά τα ταυτόχρονα φαινόμενα και αυτά τα βροντερά σημάδια, να μην υπονοούν, στ’ αλήθεια, ότι οδηγούμαστε ως είδος σε κάποιας μορφής “τέλος”. Νομίσατε στ’ αλήθεια ότι αυτό εδώ το άρθρο προσπαθεί να σας πει πως η πυρκαγιά της Αττικής δεν ήταν παρά μια έκφανση του μακρόσυρτου τέλους της ανθρωπότητας; Όχι. Αλλά νομίζω ότι σε αυτές τις περιπτώσεις είναι χρήσιμο να διατυπώνουμε το ερώτημα και με τον ανάποδο τρόπο: αν η ανθρωπότητα όντως όδευε προς ένα τέλος, προς μια συντριβή από αργόσυρτες μα αναπόφευκτες κλιματικές, τεχνολογικές και κοινωνικές πιέσεις, πώς θα έμοιαζε αυτή η πορεία; Πώς θα γινόταν; Κι αν κάποιος προσπαθήσει να τα βάλει κάτω και να περιγράψει μια λεπτομερή απάντηση σ’ αυτή την ερώτηση, πόσο θα διέφερε αυτή η περιγραφή από αυτά που ζούμε τώρα;
Τροφή για σκέψη, θεωρώ.
