Το γράμμα του Συντάγματος δεν αφήνει περιθώρια. Εστιάζει στον βουλευτή, ως το κύτταρο του κοινοβουλευτισμού, και στην προσωπική σχέση με τους εκλογείς του. Η σχέση είναι ιερή. Προσδίδει άμεση δημοκρατική νομιμοποίηση στον ίδιο και στο σώμα της Βουλής. Αποτυπώνει την «ελεύθερη και ανόθευτη εκδήλωση της λαϊκής θέλησης, ως έκφραση της λαϊκής κυριαρχίας», κατά το άρθρο 52 Σ. Αντίστοιχη ελευθερία διαθέτουν οι βουλευτές για τις επιλογές τους. Το άρθρο 60 Σ τούς απονέμει «απεριόριστο το δικαίωμα της γνώμης και ψήφου κατά συνείδηση», ενώ η παραίτηση από το αξίωμα «είναι δικαίωμα». Ως αντιπρόσωποι του λαού, δεν υπόκεινται σε κανενός είδους πίεση, ούτε καν από το κόμμα μέσω του οποίου αναδείχθηκαν. Αν διαγραφούν –συνήθως με αδιαφανή τρόπο, μιας και η εσωκομματική δημοκρατία είναι ακόμη ζητούμενο– διατηρούν ακέραιη τη βουλευτική ιδιότητα, παρά τις κραυγές για το αντίθετο. Eτσι αντιμετωπίστηκαν οι ιστορικές παθολογίες του ελληνικού συνταγματισμού και εξασφαλίστηκε μισός αιώνας μεταπολιτευτικής γαλήνης.
Για να έχουν νόημα οι παραπάνω εγγυήσεις, αυξημένη προστασία απολαμβάνουν και όσες(οι) πρόκειται να αποκτήσουν τη βουλευτική ιδιότητα σύμφωνα με το αποτέλεσμα της εκλογικής διαδικασίας, όπως διαμορφώνεται από τον εκλογικό νόμο και επικυρώνεται από το Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο (ΑΕΔ). Η σειρά κατάταξης με βάση τις επιδόσεις στον πολιτικό στίβο συνιστά εξίσου εκδήλωση της λαϊκής θέλησης, η οποία απαγορεύεται να φαλκιδεύεται ή να χειραγωγείται. Επομένως, όσοι καλούνται να καταλάβουν κενή βουλευτική θέση και να δώσουν τον όρκο του άρθρου 59 Σ, έχουν εξίσου «δικαίωμα» να αποδεχθούν ή να αποποιηθούν. Η τυχόν άρνησή τους, προφανώς δεν γίνεται υπέρ τρίτου. Οι επικυρωμένοι κατάλογοι από το ΑΕΔ υποδεικνύουν δεσμευτικά εκείνη(ον) που θα τους αντικαταστήσει.
Τα ανωτέρω ισχύουν και για την πρόσφατη παραίτηση του κ. Οθωνα Ηλιόπουλου από τη θέση του βουλευτή ΣΥΡΙΖΑ. Υπάρχουν, βέβαια, ιδιαιτερότητες. Oταν κάποιος εκλέγεται μέσω της λίστας Επικρατείας του κόμματός του, η προσωπική σχέση με τους ψηφοφόρους είναι λιγότερο στενή, συγκριτικά με τους συναδέλφους του οι οποίοι αναδείχθηκαν σε συγκεκριμένες περιφέρειες με σταυροδοσία. Για τον λόγο αυτό, το Σύνταγμα περιορίζει τον ανώτατο αριθμό βουλευτών Επικρατείας στο ένα εικοστό του συνόλου της Βουλής. Επίσης, όσο χαμηλότερα βρίσκεται κάποιος στη λίστα Επικρατείας, τόσο αποδυναμωμένη είναι εξ ορισμού η προσδοκία του να εισέλθει στη Βουλή. Τούτο ισχύει αναμφίβολα και κατά τρόπο αυξανόμενο για τα πέντε πρόσωπα που προηγούνται του κ. Κασσελάκη στη λίστα Επικρατείας του ΣΥΡΙΖΑ. Μήπως, λοιπόν, οφείλουν να παραμερίσουν ώστε να ορκιστεί βουλευτής ο οψιγενής αρχηγός του κόμματος που τους τοποθέτησε –χωρίς κάποια ανοιχτή διαδικασία– στον συγκεκριμένο κατάλογο; Πόσο μάλλον εάν, πλέον, αυτοπροσδιορίζονται πολιτικά σε χώρους εκτός του ΣΥΡΙΖΑ;
Η συνταγματική μας ιστορία είναι γεμάτη με περιστατικά –όπως τα Ιουλιανά του 1965– όπου το βάρος της αντιπαράθεσης αφορούσε όχι το τι επιτρέπει το Σύνταγμα στους βουλευτές, αλλά το αν οι επιλογές τους συνάδουν με το πολιτικό ήθος (όπως το αντιλαμβάνεται ο καθένας).
Ας μη συγχέουμε τους νομικούς κανόνες με την πολιτική δεοντολογία. Δεν υποτιμώ την τελευταία. Η συνταγματική μας ιστορία είναι γεμάτη με περιστατικά –όπως τα Ιουλιανά του 1965– όπου το βάρος της αντιπαράθεσης αφορούσε όχι το τι επιτρέπει το Σύνταγμα στους βουλευτές, αλλά το αν οι επιλογές τους συνάδουν με το πολιτικό ήθος (όπως το αντιλαμβάνεται ο καθένας).
Οι πέντε επιλαχόντες μετά τον παραιτηθέντα κ. Ηλιόπουλο φέρουν την «τιμή και την ευθύνη» για τον δρόμο που θα επιλέξουν, αποκλειστικά από ηθική σκοπιά. Η θεσμική τους θωράκιση είναι, πάντως, αδιαμφισβήτητη. «Δικαιούνται» να ορκιστούν όπως «δικαιούνται» να κάνουν πίσω, με μοναδικό γνώμονα τη συνείδησή τους.
Αν ανοίξουν τον δρόμο στον κύριο Κασσελάκη, θα είναι δείγμα αυξημένου πολιτικού πολιτισμού. Αρκεί να αιτιολογηθεί σωστά. Οχι με το σκεπτικό ότι οι βουλευτές και όσοι καλούνται να τους αναπληρώσουν, είναι αναλώσιμοι αυτοφωράκηδες των κομμάτων και των αρχηγών τους.
*Ο κ. Γιώργος Δελλής είναι καθηγητής στη Νομική Σχολή Αθηνών.
